Maddenin Doğada Bulunma Halleri
Su Doğada Nasıl Bulunur
Katı (buz),
Sıvı (su) ve
Gaz (su buharı) şeklinde bulunur.
Su ısı etkisiyle;
* nem, * sulu sepken,
* bulut, * dolu,
* sis, * çiy,
* yağmur, * kırağı,
* kar gibi hava olaylarını oluşturur.
Nem Nedir : Yeryüzündeki su kaynaklarından buharlaşarak atmosfere karışan suya nem denir.
Bulut Nedir : Nemli havanın yükselmesiyle oluşan, su buharı, su zerrecikleri, buz kristalleri ya da bunların karışımına bulut denir.
Sis Nedir : Bol su buharı taşıyan havanın, yeryüzüne yakın yerlerde yoğuşmasından meydana gelen bulutlara sis denir.
Yağmur Nedir : Su buharı yüklü bulutlar, soğuk hava tabakalarına rastlayınca, su buharı yoğuşur, damlalar halinde yeryüzüne düşer. Buna yağmur denir.
Kar Nedir : Bulutlar,0 derecenin altında bir hava katmanına girince, küçük su damlaları birden bire donarak altı köşeli kar tanecikleri şeklinde yeryüzüne düşerler.
Sulu Sepken Nedir Yağmurla karışık kara, sulu sepken denir.
Dolu Nedir Yağmur damlaları yere düşerken, kuvvetli rüzgarlar, bunları yukarılardaki daha soğuk hava katmanlarına iter. Damlalar donar. Buna dolu denir.
Çiy Nedir Yer yüzü gündüz ısınır, gece soğur. Nemli havadaki su buharı, bitkiler ve taşlar üzerinde yoğuşarak su damlacıkları oluşturur. Buna çiy denir.
Kırağı Nedir : Çok soğuk gecelerde, havadaki su buharı, sıvı hale gelmeden donarak bitkiler, taş ve toprak üzerinde ince bir kar tabakası oluşturur. Buna kırağı denir.
Su Döngüsü
Yeryüzündeki sular, Güneş’in ısı enerjisi etkisiyle buharlaşır.
Ayrıca bitki ve diğer canlılardan terleme yoluyla buharlaşan su, atmosfere karışır.
Atmosferde yaşanan hava hareketleriyle değişik bölgelere taşınır.
Su buharı, atmosferde soğuk hava tabakalarında yoğuşarak;
Yağmur,
Kar,
Dolu şeklinde yeryüzüne iner.
Su Döngüsü Nedir Yeryüzündeki suların buharlaştıktan sonra yağış şeklinde tekrar yeryüzüne dönmesine su döngüsü denir.
Suyun doğadaki bu dolanımı aynı zamanda iklimleri de etkiler.
İklim Nedir Bir bölgede uzun süre içerisinde yinelenen hava olaylarına iklim denir.
ENERJİ KAYNAĞI GÜNEŞ
Güneş enerjisi;
Yeryüzündeki karaları, suları, havayı ve tüm canlıları ısıtır.
Su döngüsü ve diğer hava olaylarının oluşmasını sağlar.
Enerjisinden yararlandığımız deniz dalgaları ve rüzgarı oluşturur.
Yeryüzündeki canlıların yaşamlarının devamını sağlar.
Buna göre;
Yakıtlardan elde ettiğimiz enerjinin kaynağı güneştir.
Güneş Dünya’daki enerjinin hemen hepsinin ana kaynağıdır.
Güneş enerjisini farklı enerji türlerine dönüştürebilecek teknolojiler vardır.
* Güneş pilleri,
* Güneş kollektörleri
Isı Ve Sıcaklık
Tüm maddeler atom ve molekül adı verilen taneciklerden oluşur.
Maddeyi oluşturan tanecikler;
Katılarda çok sıkı,
Sıvılarda seyrek,
Gazlarda daha seyrektir.
Isı
Sıcak ya da soğuk her maddenin bir ısı enerjisi vardır.
Bir maddenin sahip olduğu ısı miktarı;
Cinsine, kütlesine ve sıcaklığına bağlıdır.
Sıcaklık
Sıcaklık maddenin aldığı ısı enerjisinin bir ölçüsüdür. Isı alan maddelerin sıcaklığı artar.
ISI VE SICAKLIK FARKLIDIR
Isı bir enerji, sıcaklık ise algılamadır.
Isı maddelerde hal değişimine neden olur.
Sıcaklık termometre ile ölçülür.
Isı enerjisi birimi olarak;
joule (jul) ve
Calorie (kalori) kullanılır.
Yakıt Nedir Yakıt Çeşitleri Nelerdir
Yakıldığı zaman ısı enerjisi veren maddelere yakıt denir.
Günümüzde kullanılan yakıtlar üç ana bölümde incelenir:
1-Katı yakıtlar 2-Sıvı yakıtlar 3-Gaz yakıtlar
Yakıtlarda depolanmış enerjinin kökeni güneş enerjisidir.
Yeşil bitkiler besinlerini yaparken güneş enerjisini kullanır.
Milyonlarca yıl önce yaşamış ağaçlar ve dev bitkiler yer kabuğu hareketleri ile yerin derinliklerine iner. Değişime uğrayarak bugün yakıt olarak kullandığımız kömürler oluşur.
Milyonlarca yıl önce denizlerde yaşamış bitkiler ve hayvan kalıntılarının deniz tabanlarına çöküp değişimi ile petrol ve doğal gaz yakıtları oluşmuştur.
Yakıtlardan Nasıl Yararlanılır
Tüm yakıtlarda yanan madde karbondur.
Yakıtlar yanarken havadan oksijen alır.
Yanma sonucunda karbondioksit oluşur.
Fosil yakıtların (petrol, kömür, vb.) yanması sonucu zehirli gazlar oluşur.
Yakıtları;
Uygun teknikle yakmalıyız.
Çevre kirliliği konusunda önlem almalıyız.
Tutumlu kullanmalıyız.
NOT:Gaz yakıtlar çevreyi daha az kirletir.
Isı Enerjisi Nasıl Hareket Enerjisine Dönüşür
Yakıtların yanması ile elde edilen ısının harekete dönüştürülmesinden;
Isı motorları (otomobil, kamyon, vb.),
Buhar makineleri (buharlı tren),
Buhar türbinleri (termik elektrik santralleri) yapılmıştır.
ISI BİRİMLERİ
Jul (j) ve kalori (cal) dir.
1 kalori 1 gram suyun sıcaklığını 1 derece arttıran ısı miktarıdır.
1 cal = 4 J’dür. (1000 cal = 1 kilokalori)
1000 jul = 1 kilojul dür.
Vücudumuz, gereksinimi olan enerjiyi çeşitli besinlerden sağlar. Besin çeşitlerinin de verdikleri enerjiler farklıdır.
Örneğin:
100 g ekmekte : 250 cal
100 g patateste : 90 cal
100 g kuru fasulyede : 330 cal bulunur.
Örnek: 11 yaşında bir çocuğun günlük enerji ihtiyacı 2100 cal’dir. Buna göre enerji ihtiyacı kaç juldür.
1 cal = 4 jul olduğundan
Enerji = 2100 x 4 = 8400 jul olur.
Örnek: 100 g ekmeğin verdiği enerji 250 cal’dir. Bir öğünde 200 g ekmek yiyen biri kaç cal enerji kazanır?
100 g ekmek 250 cal verdiğine göre;
Enerji = 2 x 250 = 500 cal olur.
Örnek: 4000 jul enerji kaç kJ’dür?
1000 J = 1 kJ olduğundan
4000 J = 4000:1000 = 4 kJ bulunur.
Isı Alan Maddenin Sıcaklığı Nasıl Artar
Isı enerjisi alan maddenin sıcaklığı yükselir (ısınır).
Isı enerjisi kaybeden maddenin sıcaklığı düşer (soğur).
Örneğin; buzdolabından çıkardığımız yemeğimizi ısıtırsak, sıcaklık yükselir. Oda sıcaklığındaki yemeği buzdolabına koyarsak bu sefer de ısı kaybederek soğur.
Aynı cins ve aynı miktardaki maddelere eşit ısı verildiğinde sıcaklık artışı aynı olur.
Isı Maddeleri Nasıl Etkiler
Isı alan maddelerin sıcaklığı değişir.
Isı maddelerde hal değişikliğine neden olur. Isı alan katı madde sıvı, sıvı madde de gaz haline geçer.
Isıtılan maddelerin boyutları değişir, hacmi artar yani genleşir.
Isı atmosferde bazı olaylara neden olur. Rüzgar ve yağışların meydana gelmesi ısıyla ilgilidir.
Sonuç olarak ısı; sıcaklık değişimi, boyut değişimi ve hava değişimine neden olur.
Genleşme Nedir Nasıl Olur
Isıtılan maddelerin;
Boyu uzar,
Yüzeyi büyür,
Hacmi artar.
Buna genleşme denir
Genleşmenin tersi büzüşmedir. Soğuyan maddeler büzüşür.
Isı verilen bütün katı cisimler genleşir.
Her katı cismin genleşme miktarı farklıdır.
Genleşme katılarda ayırt edici bir özelliktir.
Sıvılarda Nasıl Genleşme Olur
Isı enerjisi verilen bütün maddeler genleşir.
Her sıvının genleşme miktarı farklıdır.
(Alkolün genleşme miktarı suyunkinden daha büyüktür.)
Genleşme sıvılarda ayırt edici bir özelliktir.
Su donarken de hacmi büyür.
Gazların Genleşmesi
Aynı derecede ısıtılan, hacimleri eşit gazlar, aynı ölçüde genleşirler.
Genleşme, gazlar için ayırt edici bir özellik değildir.
Isı etkisiyle genleşme;
En fazla gazlarda,
Sonra sıvılarda,
En az katılarda olur.
Termometre Nedir
Maddenin sıcaklığını ölçmeye yarayan araçlara termometre denir.
Termometreler katı, sıvı ve gazların genleşme özelliğinden yararlanarak yapılmıştır.
Üç çeşit termometre vardır:
1-Sıvılı termometre,
2-Metal termometre,
3-Gazlı termometre.
Maddelerde Hal Değişimi
1-Sıvı maddenin gaz haline geçmesi (buharlaşma)
2-Gaz maddenin sıvı hale geçmesi (yoğuşma)
3-Katı maddenin sıvı hale geçmesi (erime)
4-Sıvı maddenin katı hale geçmesi (donma)
5-Katı maddenin doğrudan gaz hale geçmesi ya da gaz maddenin doğrudan katı hale geçmesi (süblimleşme) olmak üzere beş şekilde gerçekleşir.
Buharlaşma Nedir Nasıl Olur
Sıvı bir maddenin ısı enerjisi alarak gaz haline geçmesine buharlaşma denir.
Buharlaşma her sıcaklık derecesinde olur.
Dışarıya asılan ıslak çamaşırlar üzerindeki su damlacıkları ortamdan ısı alarak buharlaşınca çamaşırlar kurumuş olur.
Buharlaşma hızı;
Sıcaklık artışıyla,
Rüzgarla,
Havadaki nemin azalması ve
Sıvı yüzeyinin genişlemesiyle artar.
Yoğuşma Nedir Nasıl Olur
Gaz halindeki bir maddenin ısı enerjisi vererek sıvı hale dönüşmesine yoğuşma denir.
Çaydanlığın emziğinden çıkan su buharına soğuk bir kaşık tutarsak, su buharı soğuk kaşık yüzeyine çarparak soğur.
Buhar, su haline dönüşerek kaşıktan damlalar halinde düşer. Bu olay yoğuşmadır.
Piştikten sonra ağzı kapatılarak bekletilen yemek tenceresinin kapağında oluşan su damlacıkları da yoğuşmadır.
Kaynama Nedir Nasıl Olur
Sıvı içinde oluşan hızlı buharlaşmaya kaynama denir.
Kaynama, sıvı taneciklerinin gaz haline geçmesi ve sıvıyı terk etmesidir.
NOT: Kaynama süresince sıcaklık değişmez.
Su ısıtılırsa 100 derecede kaynamaya başlar.
Kaynama sıcaklığı sabittir.
Sıvıları tanımakta kullanılabilir.
Alkol 79, civa 359 derecede kaynar.
Donma Nedir Nasıl Olur
Bir katı maddenin ısı enerjisi alarak sıvı hale geçmesine erime denir.
Erime sıcaklığı: Saf bir katının sıvı hale gelmeye başladığı sıcaklık derecesine denir.
Buzun erime sıcaklığı 0 derece,
Mumun erime sıcaklığı 56 derece,
Demirin erime sıcaklığı 1540 derece dir.
Erime sıcaklığı; sabittir.
Büyüklüğü maddenin kütlesine bağlı değildir. Saf katıları tanımakta kullanılır.
Süblimleşme Nedir Nasıl Olyr
Katı haldeki bir maddenin ısı enerjisi alarak sıvılaşmadan doğrudan gaz haline geçmesine, ya da gaz halindeki bir maddenin ısı enerjisi vererek sıvılaşmadan doğrudan katı hale geçmesine denir.
Naftalin ve iyot süblimleşir.
NOT: Hal değişimi maddenin kütlesini değiştirmez.
Özkütle Nedir Özkütle Birimleri Nelerdir
Bir maddenin birim hacminin kütlesine yoğunluk ya da özkütle denir.
Ayırt edici bir özelliktir.
Yoğunluk birimleri;
Kg/m küp , g/mL , g/L , g/cm küp tür.
Bir maddenin atıldığı sıvıda batması veya yüzmesi yoğunluğa bağlıdır.
Suyun Katı Ve Sıvı Halinin Yoğunluğunun Önemi
Suyun genleşmesi diğer maddelerden farklıdır.
Su soğurken hacmi küçülür.
+4 derecede en küçük hacme ve en büyük yoğunluğa sahip olur.(1 g/cm küp)
0 derecede buz olunca hacmi büyür, yoğunluğu azalır. Buz sudan hafif olur.
Bu nedenle;
Su yüzeyinde donan su, buz tabakası oluşturarak yüzer.
En soğuk günlerde bile deniz ve göllerin diplerindeki sıcaklık +4 dereceden aşağı düşmez.
Deniz göllerin diplerindeki su donmadığından, buradaki canlılar yaşamlarını sürdürürler.
Ortam sıcaklığı düştükçe deniz ve göl yüzündeki buz tabakası kalınlaşır ve alt tabakalardaki suyun soğumasını önler.