Canlılar, büyüyüp, gelişmek, hayatlarını devam ettirmek ve enerji ihtiyaçlarını karşılayabilmek için besine ihtiyaç duyar. Besinler, canlı vücudunda yapım ve onarım için, düzenleyici ve enerji verici olarak kullanılır.
Büyük yapılı organik besinlerin kendilerini meydana getiren daha küçük moleküllere parçalanarak hücre zarından geçebilecek hâle getirilmesine sindirim denir. Bu olayı gerçekleştiren sisteme sindirim sistemi adı verilir. Besinlerin fiziksel yollarla küçük parçalara ayrılmasına mekanik sindirim, kimyasal salgılarla parçalanmasına kimyasal sindirim denir.
İnsanda sindirim sistemi organları ağızdan anüse doğru sıralanır.
a. Ağız: İnsanda sindirim sisteminin başlangıcıdır. Ağızda diş, dil ve tükürük bezleri bulunur. Ağızda hem mekanik hem de kimyasal sindirim gerçekleşir.
Dişler: Besinleri koparma, parçalama ve öğütme görevini yapar. Ağızda mekanik sindirim gerçekleşir.
Dil: Öğütülmüş besinlerin tükürükle karışmasını, lokma hâline dönüşmesini ve yutulmasını sağlar. Tükürük içinde pityalin enzimi vardır. Tükürük; lokmaların ıslanmasını, ağzın kurumamasını, nişastanın kısmen sindirimini sağlar. Böylece ağızda kimyasal sindirim başlamış olur.
b. Yutak: Ağızla yemek borusunu birbirine bağlar. Ağızdan gelen besinlerin yemek borusuna geçişini sağlar.
c. Yemek Borusu: Yutak ile mide arasında yer alır. Kasılma hareketiyle besinlerin yutaktan mideye taşınmasını sağlar.
d. Mide: Ağızla, anüs arasında uzanan sindirim kanalının en geniş kısmıdır. Besinleri bir süre depo eder. Mide kasları, içindekileri çalkalayarak besinlerin birbirine karışmasını sağlar. Mide de bulunan pepsin enzimi, proteinin sindirimini midede başlatır.
e. İnce Bağırsak: Mide ve kalın bağırsak arasında yer alır. Protein, yağ ve karbonhidratların sindiriminin tamamlandığı yerdir. Sindirilmiş besinler, buradan kan damarlarına geçerek vücudun ihtiyaç duyduğu yerlere taşınır. İnce bağırsakla mide arasında on iki parmak bağırsağı bulunur. On iki parmak bağırsağı, karaciğer ve pankreas salgılarının sindirim sistemine döküldüğü yerdir.
f. Kalın Bağırsak: Sindirim artıklarının bir süre depolanıp, dışarı atılmasını sağlar. Kalın bağırsakta vücudun ihtiyacı kadar su emilimi olur. Ayrıca, burada bulunan bazı bakteriler tarafından B ve K vitaminleri üretilir. İnce bağırsakla kalın bağırsağın bağlandığı yerde kör bağırsak bulunur. Kör bağırsağın ucundaki çıkıntıya apandis denir. Apandisin mikrop kapıp iltihaplanmasıyla apandisit hastalığı oluşur.
g. Anüs: Kalın bağırsağın dışarıya açıldığı kısma denir. Sindirim atıklarının dışarı atılmasını sağlar.
h. Karaciğer: Sindirime yardımcı bir organdır. Karaciğer, ürettiği safra sıvısını bir kanalla ince bağırsağa boşaltır. Safra, yağların sindiriminde rol oynar. Kan şekerini düzenler. Ayrıca karaciğer, besin ve vitamin depo eder, zehirli maddeleri zararsız hâle getirir.
Sindirim sisteminin başlangıcı olması nedeniyle, ağız ve diş sağlılığını korumak için temizliğe ve beslenmeye dikkat etmek gerekir. Dişler her yemekten sonra fırçalanmalı, diş hekimine belli aralıklarla kontrole gidilmelidir. Dişlerin sağlıklı gelişebilmesi için kalsiyum, flor ve fosforca zengin besinler alınmalı, aşırı soğuk ve sıcak besinlerden kaçınılmalıdır. Sindirim sisteminin sağlığı için alınan besinler temiz olmalıdır. Birçok hastalık su ve besinler yoluyla bulaşır. Tifo, dizanteri, ishal, kabızlık, kolera, ülser ve sarılık sindirim sistemiyle ilgili hastalıklardan bazılarıdır.
BESİNLERİN SİNDİRİMİ
· su, inorganik maddeler ve vitaminler……………………. sindirime uğramadan kana geçerler.· Karbonhidratlar…….. ağızda pityalin enzimiyle başlar, ince bağırsakta tamamlanır. Sindirim sonucu karbonhidrat glikoza dönüşür.· Protein ………..midede pepsin enzimiyle başlar, ince bağırsakta tamamlanır. Protein, yapı taşı olan aminoasitlere parçalanır.· Yağlar ………….ince bağırsakta başlar ve biter. İnce bağırsakta yağ lipaz enzimi etkisiyle gliserol ve yağ asitine dönüşür.
s.gülçek-ders notlarım-fenciyim.com