CANLILARIN ORTAK ÖZELLİKLERİ    

  Çevremizdeki varlıklar, canlı ve cansızlar olarak iki grupta incelenebilir.

        Bütün canlı varlıklarda bulunan özelliklere de canlıların ortak özellikleri denir.     

      Bu özellikler 8  grupta incelenir:  

•   1. Canlılar hücrelerden oluşur.  
•   2. Canlılar beslenir. 
•   3. Canlılar solunum yapar.
•    4. Canlılar boşaltım yapar. 
•    5. Canlılar hareket eder.   
•    6. Canlılar büyür ve gelişir.   
•    7. Canlılar uyarıcılara tepki gösterir (irkilir).  
•    8. Canlılar ürer.         

 Hücre Nedir?   

 Bütün canlılar hücrelerden meydana gelmiştir. Canlıların, canlılık özelliği gösteren en küçük yapı birimine hücre denir. Hücreler, genelde gözle görülemeyecek kadar küçüktür. Hücrelerin iç yapısı, büyütme gücü yüksek mikroskoplar sayesinde ayrıntılı olarak incelenebilir. 

Bilinen en küçük hücre, bakteridir. En büyük hücreye deve kuşu yumurtasının sarısı, en uzun hücreye de yaklaşık 1 m uzunluğunda olan sinir hücreleri örnek olarak verilebilir. 

   Hücre, temel olarak üç bölümden oluşur. Bunlar; hücre zarı, çekirdek ve sitoplazmadır.       

 Genelde hücreler, yapı ve özelliklerine göre, bitki ve hayvan hücresi olmak üzere iki grupta incelenir. İncelenmesi en kolay hücrelerden biri soğan zarı hücresidir. Çünkü, soğan zarı saydam ve hücreleri büyüktür. Üzerine iyot çözeltisi damlatılan soğan zarı, basit bir mikroskop yardımıyla incelendiğinde hücrenin temel kısımları görülebilir. İyot çözeltisi, hücrenin kısımlarını boyayarak belirginleşmesini sağlar.  

Soğan zarı hücreleri  

 Hücre Zarı:    

  Bütün bitki ve hayvan hücrelerinde bulunan canlı, saydam, esnek ve seçici geçirgen bir zardır.      

  v       Seçici geçirgenlik, hücre zarının  bazı maddeleri hücre alıp bazılarını almamasıdır.    

 Hücre zarının görevleri;   

•  Hücreye sekil verme,  
•  Hücreyi dış etkilerden koruma,  
•  Hücrenin madde alış-verişini sağlama.     
•  Akıcı-mozaik zar modeline göre hücre zarı,  iki sıra yağ tabakasıyla bu tabakalarda yüzen farklı büyüklük ve yapıdaki proteinlerden oluşur.   

  Hücre Duvarı      

  Bitki hücrelerinde hücre zarının dışında selülozdan yapılı, ikinci bir tabaka bulunur, buna hücre duvarı ya da hücre çeperi denir. Hücre zarına destek olur. Bitki hücresine belirli bir şekil kazandırır.  Hücre duvarı; Cansızdır, Tam geçirgendir. Dayanıklı ve sert yapılıdır.

 v       Mantarlarda ve bazı bakterilerde de hücre duvarı bulunur. Hücre duvarı hayvan hücrelerinde bulunmaz.   

   Sitoplâzma    

  Sitoplâzma, hücre zarı ile çekirdek arasını dolduran, yumurta akı kıvamında renksiz bir sıvıdır. Canlılık olaylarının tamamı sitoplâzma içinde gerçekleşir. Sitoplâzma canlıdır, bozulduğunda hücre ölür. Sitoplazmanın yapısında genellikle %60–95 oranında su bulunur. Ayrıca yağ asidi, karbonhidratlar,  proteinler, vitaminler, madensel tuzlar, enzimler ve hormonlar bulunur.   

    Hücredeki hayatî olaylar, sitoplâzmadaki organel adı verilen çok küçük yapılar üzerinden gerçekleştirilir.       

   Başlıca organeller; endoplâzmik retikulum, ribozom, golgi cisimciği (aygıtı), mitokondri,lizozom, sentrozom, koful ve plâstitlerdir.   

            Organeller ve Görevleri       

Ribozom:

Hücre içinde protein sentezi yapar. Zarsızdır. Endoplâzmik retikulum üzerinde dizilmiş hâlde veya sitoplâzma içinde serbest olarak bulunur.   

 ·          Karaciğer gibi protein sentezinin çokça yapıldığı hücrelerde ribozom sayısı normalden daha fazla olur.    

 Endoplâzmik Retikulum:

Sitoplâzma içinde madde iletimini sağlayan kanallar sistemidir. Ayrıca bazı maddeleri depo eder. Üzerinde ribozom bulunan endoplâzmik retikuluma granüllü endoplâzmik retikulum denir. Tek katlı zardan oluşur.    

 Golgi Cisimciği (Aygıtı):

Üst üste dizilmiş yassı keseler şeklindedir. Endoplâzmik retikulumun yapısına benzer bir yapısı vardır, fakat üzerinde ribozom bulunmaz. Hücre içinde salgı üretimi ve madde paketlenmesinde görev alır. Tek katlı zardan oluşur.   

   ·          Tükürük, süt ve ter bezi gibi salgı maddelerinin üretildiği organlarda golgi aygıtı sayıca fazla olur.

·     Lizozom: Hücre içi sindiriminde görevlidir. Tek katlı zarla çevrilidir. Bakteriler, mavi-yeşil algler (su yosunu) ve alyuvarlar hariç bütün hücrelerde bulunur.   

  Koful: Hücre içinde atık madde, su ve besin depolayan kese şeklindeki yapılardır. Tek katlı zardan oluşur. Bitki hücrelerinde büyük, hayvan hücrelerinde ise küçüktür.  Yaşlanmış hücrelerde kofullar büyük ve az olur.   

Sentrozom: 

  Yalnızca hayvan hücrelerinde vardır. Hücre bölünmesinde görev alır.     Mitokondri: Hücre içinde oksijenli solunum yapar. Hücreye gerekli enerjiyi sağlar. Çift katlı zarla çevrilidir.

·          Karaciğer, kas ve sinir hücreleri, fazla miktarda enerji kullandığından çok sayıda mitokondri içerir.   

  Plâstitler:     Plâstitler yalnızca bitki hücrelerinde bulunur.

Üç çeşit plâstit vardır; kloroplâst, kromoplâstve lökoplâst.  

 Kloroplâstlar  Bitkiye yeşil renk verir. Yapısındaki klorofil sayesinde, fotosentez yaparak besin ve oksijen üretir. Yapraklarda ve otsu bitkilerin gövdelerinde bulunur.  

 Kromoplâstlar Bitkilere sarı, turuncu ve kırmızı renkleri verir. Kök, çiçek, meyve ve tohum gibi yapılarda bulunur.   

Lökoplâstlar Renksiz plâstitlerdir. Bitkilerin ışık görmeyen kök, yumru ve tohum gibi kısımlarında bulunur. Patates yumrularında, tahılların tohumlarında, nişasta, yağ ve protein depolar.               

   Hücre Çekirdeği        

 Hücre çekirdeği, bakteri, alyuvar ve mavi yeşil algler hariç, bütün hayvan ve bitki hücrelerinde vardır.Sitoplâzma içindeki en büyük yapıdır. Hücrenin çoğalma, büyüme, onarım ve canlılık olaylarını yönetir.   Çekirdek, dört kısımdan meydana gelir.     

   Bunlar:  

•   1-Çekirdek zarı,   
•   2-   Çekirdek plazması (öz suyu),     
•   3-     Çekirdekçik,   
•  4-     Kromatin ipliklerdir.   

     Çekirdek Zarı:  hücre zarının yapısına benzer. Üzerinde por denilen delikler bulunur. Bu delikler sayesinde çekirdekle sitoplâzma arasında madde geçişi sağlanır.     

 Çekirdek Plazması (Çekirdek Özsuyu):   Çekirdeğin iç kısmını dolduran sıvıdır. içinde çekirdekçik ve kromatin iplikleri bulunur. 

  Çekirdekçik:   Çekirdek sıvısında bulunan yoğun ve canlı yapıdır. Ribozom üretiminde görev alır.  Kromatin İplikler:   Çekirdek sıvısı içinde ağ şeklinde bulunur. DNA (Deoksiribo Nükleik Asit) ve proteinlerden oluşmuş bir yapıdır. Hücre bölünmesi sırasında, kısalıp kalınlaşarak kromozomları oluşturur.    

DNA Nedir?   

 Hücrenin kontrolü, büyüme ve gelişimi DNA tarafından yürütülür. DNA, organik baz, şeker ve fosfattan oluşmuş çift zincirli büyük bir moleküldür. Çekirdekli hücrelerde, DNA’lar çekirdekte, kloroplâstta ve mitokondrilerde bulunur.    

•  Hücre içindeki protein, karbonhidrat ve yağ gibi büyük ve karmaşık moleküller birleşerek organelleri oluşturur. Bu olaylara yapım olayları denir.    
•   Görev yapamaz hale gelmiş, eskimiş bir organel çeşitli yollarla parçalanarak daha küçük parçalara ayrılır. Bu olaylara yıkım denir.   
•   Hücrelerdeki yapım ve yıkım olaylarının tümüne birden metabolizma denir.  

                        suna gülçek-Ders notlarım-fenciyim.com