1.Çevremizde Elektrik
Elektrik, günlük yaşantımızın hemen her alanında kullandığımız bir enerjidir. Lâmbalar, radyo, telefon, televizyon, buzdolabı, ısıtıcı elektrikle çalışır. Havada, karada ve denizde giden taşıtlarda da elektrik enerjisinden yararlanılır.
2. Elektrikle İlk Tanışma
Cisimlerin Elektriklenmesi
Çoğu kez yünlü kazağımızı ya da naylon iplikten yapılmış tişörtümüzü çıkartırken çıtırtılar duyarız. Eğer karanlık bir odada kazağımızı çıkartırsak, sesle beraber küçük kıvılcımların çıktığını da görürüz. Uzun saçlı kimseler, saçlarını kuruttuktan sonra tararken saç tellerinin birbirini ittiğini ve saçlarının kabardığını görür.Plâstik tarak kuru saça sürtüldükten sonra küçük kâğıt parçalarına yaklaştırılırsa, tarağın kâğıt parçalarını çektiği görülür. İpekli kumaşa 20-25 kez sürtülmüş cam kavanoz da kâğıt parçalarını çeker. Bazen, naylon iplikten yapılmış halı üstünde yürüdükten sonra metal kapı koluna değdiğimizde, elektrik çarptığını fark ederiz. Aynı şey bir araçla bir süre dolaştığımızda araçtan inerken metal kapı koluna değdiğimizde ya da dışarıdaki bir kimseye değdiğimizde de olur. Televizyon ekranı, plâstik kasalı radyo, teyp vb. araçların üstü kuru bezle silindiği hâlde kısa sürede tozlanır. Saçınıza sürttüğünüz tarağı çeşmeden yavaşça akan suyun yanına getirdiğimizde tarak, suyu kendine doğru çeker. Bütün anlatılan bu olayların nedeni cisimlerin sürtünme sonucu elektriklenmesidir.
Durgun Elektrik Nedir?
3. Elektrik Yükleri Arasındaki İtme ve Çekme
Iki balonu şişirip ağızlarını iple bağlayalım. Yünlü kumaşı, balonlara 15-20 kere sürtelim. Balonları iplerinden tutup birbirine yaklaştırdığımızda, balonların birbirini ittiğini görürüz.
Balonlardan birini yünlü kumaşa, diğerini naylona sürtelim. Balonları iplerinden tuttuğumuzda, balonların birbirini çektiğini görürüz.
Elektrikle yüklü cisimlerin birbirini itme ve çekmesi iki farklı elektrik türü olduğunu gösterir. Balonlar, yünlü kumaşa sürtüldüğünde aynı yükle yüklenir. Balonlardan biri yünlü, diğeri naylona sürtüldüğünde farklı yükle yüklenir.
4. İki Tür Elektrik: Artı ve Eksi Yükler
Yünlü kumaşa sürtülmüş, plâstik çubuğun
Elektrikli cisimler arasındaki itme ve çekme kuvvetine elektrostatik kuvvet denir. Elektrostatik kuvvet, cisimler arasındaki uzaklığa bağlıdır. Elektrostatik kuvvet, cisimler üzerindeki yük miktarına bağlıdır. Aynı zamanda elektrostatik kuvvet, cisimler arasındaki ortama da bağlıdır. Birbirini iten balonların arasına kalın bir kâğıt konduğunda, balonlar birbirine yaklaşır. Çünkü kâğıdın oluşturduğu ortam, balonların üstündeki yüklerin birbirine etkisini azaltır.
5.Elektriğin Kaynağı: Maddenin Temel Taşı Atomlar
Madde atomlardan yapılıdır. Atom; proton, nötron ve elektron olmak üzere üç temel parçacıktan oluşur.
Proton ve nötron, atomun çekirdeğinde bulunur. Elektronlar, çekirdek etrafında çok büyük hızlarla dönerler.Atomun çekirdeğindeki protonlar artı (+) yüklü, nötronlar yüksüzdür. Çekirdeğin çevresinde hareket eden elektronlar ise eksi (–) yüklüdür. Elektron “e– ” ile gösterilir. Elektron sayısı (– yükler), proton sayısına (+ yüklere) eşit olan atomlara, nötr atom denir. Protonlar çekirdekte olduğu için kolay hareket etmezler. Fakat elektronlar çekirdekten uzakta ve hareketli olduğu için bir atomdan başka atoma geçebilirler. Bir maddenin atomları elektron kazanırsa madde eksi (–) yükle yüklenmiş, elektron kaybederse madde artı (+) yükle yüklenmiş olur. Artı yüklü cisimlerde elektron eksikliği, eksi yüklü cisimlerde elektron fazlalığı söz konusudur.
Cisimlerin Üzerinde Yüklerinin Gösterimi
6.Dokunma ve Etki İle Elektriklenme
Bir cisim üç yolla elektriklenir. Bunların birincisini daha önce görmüştük. Cisimleri elektriklendirme yolları şunlardır:
- a. Sürtünme ile
- b. Dokunma ile
- c. Etki ile
a. Sürtünme İle Elektriklenme
Ebonit çubuk yünlü kumaşa sürtüldüğünde, elektron kazanır ve (–) yükle yüklenir. Bu esnada yünlü kumaş elektron kaybettiği için pozitif (+) yükle yüklenir. Cam çubuk ipek kumaşa sürtüldüğünde cam çubuk pozitif (+), ipek kumaş negatif (–) yükle yüklenir.
b. Dokunma İle Elektriklenme
1. Eksi yüklü bir cisim, nötr bir cisme dokundurulduğunda, eksi yükler birbirini iter ve üzerindeki yüklerin bir kısmı nötr cisme geçer.
2. Artı (+) yüklü bir cisim, nötr bir cisme dokundurulduğunda; (+) yükler eksi yükleri çeker ve nötr cisimden bir miktar eksi yük (+) yüklü cisme geçer. Böylece nötr cisim üzerinde eksi yük miktarı azalır ve cisim (+) yükle yüklenmiş olur.
3. Yüklü iletken iki cisim birbirine değdiğinde, üzerlerindeki yükleri büyüklükleri ile doğru orantılı olarak paylaşırlar.
c. Etki İle Elektriklenme
Daha önce belirtildiği gibi bütün maddeler içlerinde (+) ve (–) yüklü tanecikler barındırır. (+) yüklü bir cisim yüksüz bir cisme yaklaştırıldığında karşısındaki nötr cisim üzerindeki (–) yükleri kendi tarafına doğru çeker.Böylece nötr cisim üzerindeki yükler etki ile yeniden düzenlenir.
Elektroskop Nedir?
Bir cismin elektrikle yüklü olup olmadığını,yüklü ise ne tür yüke sahip olduğunu anlamamıza yarayan araca elektroskop denir.Elektroskobun yapısı oldukça basittir.Elektroskobun en üstünde metal bir topuz,altında da metal yapraklar bulunur. Topuzla yapraklar arasında yük geçişini sağlayan iletken bir çubuk vardır. Yapraklarının açık da kapalı olmasına göre elektroskobun yüklü olup olmadığı anlaşılır. Elektroskop yapraklarının, havadaki yüklerden ve rüzgârdan etkilenmemesi için yapraklar bir cam kap içine konur. Yüksüz bir elektroskopta yapraklar kapalı durumdadır. Yüklü bir elektroskobun topuzunda ve yapraklarında aynı cins yük bulunur. Aynı yükler birbirini iteceğinden dolayı yapraklar birbirini iter. Bu yüzden yüklü elektroskobun yaprakları açık olur. Elektroskopta yük çok ise yapraklar çok açık, yük az ise yapraklar az açıktır.
Elektroskop Nasıl Kullanılır?
Havada uçan uçaklar, havayla sürtünme sonucu elektrikle yüklenirler. Bu yüzden uçaklar yere indiği anda üzerlerindeki yükleri tekerlekleri aracılığı ile toprağa bırakırlar. Uçak tekerleklerinin yapısında iletken madde bulunur. Karada giden araçlar yer ve hava ile sürtünme sonucu elektrikle yüklenir. Özellikle tehlikeli madde taşıyan tankerlerin, üzerinde biriken elektrik yüklerinin zararından korunmak için tankerin arka tarafına uzun zincirler takılır. Tanker üzerindeki fazla yükler zincir aracılığı ile toprağa geçer. Eğer tanker üzerindeki bu fazla yükler toprağa aktarılmazsa elektrik kıvılcımları oluşabilir ve bunlar tankerdeki yakıtın alev almasına sebep olabilir.
Suna gülçek-Ders notlarım-fenciyim.com
1 Yorum - Yorum Yaz