MADDE ve ÖZELLİKLERİ
Hacmi ve kütlesi olan ve bu değerleri ölçülebilen her şeye madde denir.
Kalem, tebeşir, klavye, monitör, taş, hava gibi şeyler maddedir. Maddenin kütlesi ve hacmi ölçülebilir. Ancak akıl gibi var olan ancak kütlesi ölçülemeyen şeylere madde denilmez. Her maddenin bir kütlesi, hacmi ve eylemsizliği vardır. Kütle eşit kollu terazi ile ölçülür. Birimi gram (g), kilogram (kg) dır.
Hacim, maddenin uzayda kapladığı yerdir. Birimi santimetreküp (cm3), mililitre (mL),
Bir maddenin yaptığı işi sürekli yapması isteğine eylemsizlik denir.
Madde üç çesit olarak bulunur: · Element· Bileşik · Karışım
Aynı cins atomlardan oluşan maddeye element denir. Demir (Fe), bakır (Cu), çinko (Zn), hidrojen gazı (H2), oksijen gazı (O2) birer elementtir. Elementler yapılarında tek çeşit tanecik bulundurduklarından saf maddedirler.
Tek çeşit tanecik içeren maddelere saf (arı) denir. |
Tek çeşit molekül içeren maddelere bileşik denir. Bileşiklerin moleküllerinde farklı cins atomlar bulunmak zorundadır. Su (H2O), Yemek tuzu (NaCl), şeker (C6H12O6) birer bileşiktir. Bileşiklerde elementler gibi saf maddelerdir.
Element ve bileşiklerin her tarafındaki özellikleri aynıdır. Bu duruma homojen dağılım denir. Element ve bileşikler homojendir.
Her tarafındaki özellikleri aynı olan maddelere homojen maddeler denir. |
Birden fazla çeşit maddenin rastgele bir araya gelerek oluşturdukları maddeye karışım denir. Karışımlar homojen ve heterojen olarak ikiye ayrılır.
Su içerisine atılan tuz sanki kaybolur. Tuz, suyun içinde çözünmüştür. Bu çözünme dışarıdan kaybolma gibi gözlenir. Tuzlu su gibi iki çeşit madde içeren ancak tek çeşit gibi gözüken karışımlara homojen karışımlar denir.
Su içerisine kum atılırsa kum dibe çöker. Kum suda kaybolmamıştır yani çözünmemiştir. Kumlu su gibi karışım olduğu çıplak gözle izlenebilen karışımlara heterojen karışımlar denir.
Kolonya, hava, altın bilezik gibi karışımlar homojen karışımlara; süt, ayran gibi karışımlar heterojen karışımlara örnek olarak verilebilir.
A. MADDELERİN KATI, SIVI ve GAZ OLARAK SINIFLANDIRILMASI
Hacmi ve kütlesi olan her şeye madde denir.
Saf madde : Tek çeşit tanecikten oluşan maddeye arı (saf) madde denir.
Madde tabiatta üç halde bulunur: Katı, sıvı ve gaz hali. H2O su halinde sıvı, buz halinde katı ve buhar halinde gaz fazında bulunur.
Madde katı halinde çok sıkıdır. Sıvı halinde tanecikler arasında çok az boşluklar vardır.
Gaz halinde ise çok dağınık haldedir. Bu durum gaz halinde tanecikler arası uzaklık en çoktur şeklinde ifade edilir.
B. FİZİKSEL VE KİMYASAL DEĞİŞMELER
Maddenin dış yapısında meydana gelen değişikliklere fiziksel değişmeler denir. Bu esnada değişen özelliklere fiziksel özellikler denir.
Maddenin katı, sıvı, gaz oluşu bir fiziksel özelliğidir. Madenin şekli, rengi, kokusu, erime sıcaklığı, kaynama sıcaklığı fiziksel özellikleridir.
Maddenin iç yapısının değişikliğe uğrayarak yeni maddeye dönüşmesine kimyasal değişiklik denir. Bu arada değişen özelliklere kimyasal özellikler denir. Bir maddenin yanması, paslanması, ekşimesi, mayalanması, çürümesi, elektroliz edilmesi kimyasal özelliğinin değişmesi demektir.
Fiziksel olaylarda maddenin şekli, boyutları değişir, ancak kimyasal özellikleri değişmez.
C. KARIŞIMLARIN FİZİKSEL YOLLA AYRILMASI
Hava, limonata, toprak, alaşımlar, süt, kan, tuzlu su gibi maddeler karışımdır. Karışımı oluşturan maddelere bileşen adı verilir. Tuzlu su karışımında tuz ve suya bileşen adı verilir.
Karışımı oluşturan maddelerin durumuna göre karışım, homojen ve heterojen olmak üzere ikiye ayrılır.
Bileşenler karışımın her tarafına aynı şekilde dağılmış ise ve karışım çıplak gözle bir madde gibi gözüküyorsa bu tip karışımlara homojen karışımlar denir. Homojen karışımlara çözelti de denir.
Limonata, hava, tuzlu su, alkollü su, şekerli su, alaşım homojen karışımlara örnek verilebilir.
Bileşenler karışımın her tarafına aynı şekilde dağılmamış ise ve maddenin karışım olduğu çıplak gözle gözüküyorsa bu tip karışımlara heterojen karışımlar denir.
Süt, ayran, zeytinyağlı su, petrollü su, çorba, tebeşir tozu - su, kan, toprak heterojen karışımlara örnek verilebilir.
Katı maddeyi katı madde de çözerek homojen karışım yapılabildiği gibi heterojen karışımda yapılabilir.
Aşağıdaki tabloda homojen ve heterojen karışımlara, karışanlarına göre örnekler verilmiştir inceleyiniz.
|
|
|
|
Karışımdaki maddelerin karakteristik özelliklerine göre karışımlar aşağıdaki şekillerde ayrıştırılabilirler.Birbiriyle karışmış olan maddeler ayırt edici özelliklerden yararlanılarak ayrıştırılırlar.
· Katı - Katı Heterojen Karışımlar
a. Birbiriyle karışmış olan demir tozu - talaş mıknatıs yardımıyla birbirinden ayrıştırılır.Mıknatıs, demir, kobalt ve nikel gibi maddeleri ve bu metallerden yapılmış olan teneke, toplu iğne gibi cisimleri çeker. Bu maddelerden birisi ile karışmış olan her hangi bir metal, mıknatısa yaklaştırıldığında mıknatıs, demiri çekerek diğerinden ayırmış olur. |
b. Yemek tuzu - kum gibi karışımlar
ise çözünürlük farklılıklarından yararlanılarak ayrıştırılabilir.Bu maddeler birisini çözen diğerini çözmeyen bir sıvı içerisine atılarak ayrıştırılır. Yemek tuzu - kum karışımı su içerisine atılır. Su yemek tuzunu çözerken kumu çözmez. Kum dibe çökerken tuz erir. Oluşan yeni karışım bir süzek yardımıyla süzülür. Kum, süzekte kalırken tuzlu su aşağı geçer. Aşağı geçen tuzlu suya süzüntü adı verilir. Süzüntünün suyu buharlaştırılarak saf tuz elde edilir.Yemek tuzu - kum gibi karışımlar su kullanılmadan da tanecik irilikleri farklılığından yararlanılarak elek yardımıyla birbirinden ayrıştırılırlar.Yemek tuzu kuma göre daha incedir. Yemek tuzunu geçiren kumu geçirmeyen bir elek alınır. Karışım bu elek yardımıyla elenir. Tanecikleri daha küçük olan tuz alta geçerken kum eleğin üstünde kalır.c. Birbiriyle karışmış olan iki katı maddeden birini çözen diğerini çözmeyen sıvı bulunamayabilir.Örneğin bu karışım pazardan alınan ıspanak olsun. Ispanağın içerisinde toprak gibi başka katı maddeler de vardır. Büyük bir kap içerisine konulan ıspanak üzerine bolca su ilave edilirse yoğunluğu büyük olan taş, toprak ve kum gibi maddeler alta geçerken yoğunluğu küçük olan ıspanak suyun yüzeyinde toplanır.Yüzeydeki ıspanak alınarak alt tarafta toplanan katılardan ayrıştırılmış olur.
d. Kağıt parçacığı, karabiber gibi çok hafif bir madde ile ağır bir madde karıştırılmış ise yoğunluk farkından yararlanılarak ayrıştırma yapılır.Köylerde mercimek taneleri savrularak samanından ayrıştırılır.Küçük miktardaki karışımlarda kısmi elektriklenmeden yararlanılabilir. Ebonit veya plastik çubuklar ve yünlü giyecekler gibi bazı cisimler sürtünme ile elektrik yükü kazanır. Bazı cisimler de yüklü bu çubuklar tarafından çekilirler.Yüklü cisimden etkilenen madde ile etkilenmeyen madde bir arada bulunursa bu özelliklerinin farklılığından yararlanılarak karışım bileşenlerine ayrıştırılır.Bu yöntem elektrikle yüklü cisimler tarafından çekilebilme özelliğine sahip olan karabiber, pul biber, küçük kağıt parçacıkları içeren karışımlarda kullanılabilir.
· Katı - Katı Homojen Karışımlar
Alüminyum - bakır gibi homojen karışımlar (alaşım) birisini çözen diğerini çözmeyen bir sıvı içerisine atılarak ayrıştırılır.· Sıvı - Sıvı Homojen Karışımlar
Kolonya, su ile alkol karışımıdır. Ancak bir madde gibi gözükür. Birbiri içerisinde çözünmüş olan sıvı maddeler kaynama noktası farklılığından yararlanılarak ayrıştırılır.Balona konulan sıvılar ısıtılmaya başlanır. Uçuculuğu büyük olan madde hemen buharlaşmaya başlar. Bu maddenin kaynaması bitinceye kadar sıcaklık sabit kalır ve bu arada daha uçucu olan maddenin tamamı buhar haline geçer. Buharlar bir şekilde başka bir kap içerisinde toplanıp soğutularak tekrar sıvı hale getirilir.· Sıvı - Katı Heterojen Karışımlar
Haşlanmış olan makarna kevgir ile süzülerek suyundan ayrıştırılır. Çamurlu su bir süzekten geçirilirse su alt tarafa geçerken toprak süzekte kalacaktır.· Sıvı - Katı Homojen Karışımlar
Katı bir madenin sıvı içerisinde çözünmesiyle oluşan karışımları birbirinden ayrıştırmak için buharlaştırmadan yararlanılır. Karışım ısıtılır su buharlaşır. Çözünmüş olan madde tekrar katılaşır. Bu olaya kristallendirme ya da damıtma denir.Ders Notlarım-Suna gülçek