MADDENİN TANECİKLİ YAPISI
A. MADDENİN YAPI TAŞLARI: ATOMLAR
B. ELEMENTLER, BİLEŞİKLER, MOLEKÜLLER
C. FİZİKSEL VE KİMYASAL DEĞİŞİMLER
D. MADDENİN HALLERİ VE TANECİKLİ YAPI
A. MADDENİN YAPITAŞLARIA T O M L A R
> Kütlesi olan ve boşlukta yer kaplayan her varlığa madde denir.
Dünyadaki canlı ve cansız bütün varlıklar maddedir.
> Maddeyi duyu organlarımızla tanır ve değerlendiririz.
> Doğadaki maddeler KATI-SIVI VE GAZ olmak üzere üç Fiziksel halde bulunur.
> Maddeyi oluşturan tanecikler arasındaki boşluk miktarı, maddenin fiziksel haline göre değişir.
> Maddelerin sıkışabilme özelliği tanecikler arasındaki boşluk miktarına bağlıdır.
> Gaz halindeki maddelerin tanecikleri arasındaki boşluk miktarı oldukça fazladır. Bu nedenle gaz halindeki maddeleri sıkıştırdığımızda, tanecikleri arasındaki boşluğu azaltmış oluruz.
> Katı ve sıvı haldeki maddelerin tanecikleri arasındaki boşluk fazla olmadığından kolaylıkla sıkıştırılamazlar. Ancak sünger, pamuk ve yün gibi katı maddelerin arasında hava bulunmasından dolayı sıkıştırılabilirler.
> Maddelerin sıkışabilme özelliğinden günlük hayatımızda pek çok alanda yararlanırız.
Örneğin; yangın söndürücüleri, mutfak tüpleri, deodorantlar, araba ve bisiklet lastikleri, toplar sıkıştırılmış hava içerir.
> Katı ve sıvı maddelerde taneciklerden oluşmuştur.
> Katı ve sıvı maddeleri oluşturan birimler arasındaki uzaklıklar gaz hale göre oldukça azdır. Bu nedenle katı ve sıvılar sıkıştırılamaz kabul edilir.
Özet olarak;
· Bütün maddeler daha küçük taneciklerin bir araya gelmesiyle oluşmuştur.
· Bütün maddelerin tanecikleri arasında boşluklar bulunur.
· Bir maddenin katı halinin tanecikleri arasındaki uzaklık en az,gaz halinin tanecikleri arasındaki uzaklık ise en fazladır.
MADDE NEREYE KADAR BÖLÜNEBİLİR?
Bütün maddeler atom denilen gözle görülemeyecek kadar küçük parçaların bir araya gelmesiyle oluşur. Atom ancak elektron mikroskobuyla görülebilir.
> Atom kelimesi Yunanca bölünemeyen anlamına gelir. Günümüzde atomdan küçük parçacıkların bulunduğu bilinmesine karşılık bu terim halen kullanılmaktadır.
> Atomlar küresel yapıya sahiptir.
> Her maddenin atomu diğerlerinden farklıdır.
> Canlının en küçük yapı birimi olan hücreler trilyonca atomun bir araya gelmesiyle oluşmuştur.
> Atomu parçalamak için çok yüksek enerji gerekir ve atomun parçalanmasıyla çok yüksek enerji açığa çıkar.
ATOMUN TARİHTE YOLCULUĞU;
v MÖ 5 yüzyılda Demokritos, Epikür ve çağdaşları olan birçok bilim adamı maddenin sonsuza kadar bölünemeyeceğini savunuyordu. Demokritos bütün maddelerin yapı taşının aynı olduğunu öne sürdü.
v Aristo maddelerin temelde 4 elementten oluştuğunu düşünüyordu. Bu dört elementin hava, toprak, ateş, su olduğunu söyledi. Aristo, dönemin en etkili düşünürü olduğu için maddenin yapı taşları ile ilgili öne sürdüğü bu fikirler çok uzun süre hiç tartışılmadan doğru kabul edildi.
v 19.yüzyılın başlarında İngiliz bilim adamı John Dalton maddelerin küresel atomlardan oluştuğunu söyledi. Bu şekilde yüzyıllarca unutulan atom fikri tekrar gündeme geldi. Dalton atomun bölünemeyeceğini savundu.
v J.J. Thomson, atomun yapısı ve atomun içeriğindeki parçacıklar ile ilgili çalışmalar yürüttü ve kendi adıyla anılan bir atom modeli geliştirdi.
v E.Rutherford, atomla ilgili yaptığı deneysel çalışmalarla atomun içeriği ile ilgili pek çok konuyu aydınlattı.
v Madam Curie, eşiyle birlikte Polonyum ve Radyum elementlerini keşfetti.
v 1971 yılında atomun parçalanabileceği ispatlandı.
v 1988’de gelişmiş elektron mikroskobu ile atom yüzeyine ait ilk görüntüler elde edildi.
Atomla ilgili bugün sahip olduğumuz bilgiler ve fikirler yüzyıllar boyu yapılan bu çalışmalarla geliştirilmiştir.
ELEMENTLER-BİLEŞİKLER-MOLEKÜLLER
Maddelerin içyapıları incelendiğinde bazılarının tek bir cins atomdan oluştuğu, bazılarının farklı atomların bir düzen içinde bir arada bulunmasıyla oluştuğu, bazılarının ise farklı atomların gelişigüzel şekilde bir arada bulunmasıyla oluştuğu gözlenir.
Madde içyapısındaki taneciklerin yapısına göre temelde iki gruba ayrılır.
Saf Madde: Tek cins tanecik içeren maddelerdir. Saf maddelerin kendi özelliklerini gösteren en küçük yapı birimi atom veya moleküldür.
Molekül; Aynı veya farklı atomların birleşmesiyle oluşan yapılara molekül denir.
· Saf madde tek bir atomdan oluşabileceği gibi birden fazla atomdan da oluşabilir.
· Saf maddeler atomik veya moleküler yapıda olabilir.
· Moleküller aynı cins atomların birleşmesiyle oluşabileceği gibi farklı cins atomların birleşmesiyle de oluşabilir.
Saf maddeler ikiye ayrılır.
Aşağıdaki madde örneklerini ve özelliklerini inceleyelim;
Aşağıdaki madde örneklerini ve özelliklerini inceleyelim;
FİZİKSEL VE KİMYASAL OLAYLAR
Maddedeki değişimleri temel olarak iki grupta incelenir;
a- Fiziksel değişmeler,
b- Kimyasal değişimler.
a- Fiziksel Değişim: Maddenin sadece görünümünün değiştiği madde türünün değişmediği olaylardır.
Fiziksel değişimlerde maddenin tanecik yapısı değişmez.
· Buz, su ve su buharı aynı maddeye ait madde örnekleridir. Buzun suya dönüşmesi veya suyun su buharına dönüşmesi olayları fiziksel olaylara örnektir.
· Fiziksel olaylar genellikle tersinirdir. Yani madde basit işlemlerle tekrar eski görünümüne dönüştürülebilir. Ancak geri dönüştürülemeyen fiziksel olaylarda vardır.
Örneğin; yumurtanın kırılması fiziksel olaydır. Ancak geri dönüşümü yoktur.
- Küçük parçalara ayrılma,
- Hal değişimleri
- Bileşiklerin suda çözünmesi olayları fiziksel olaylara örnektir. Bu olaylar gerçekleşirken maddenin türü değişmez.
b- Kimyasal Değişim: Maddenin hem görünümünün hem de içyapısının değiştiği olaylardır.
Kimyasal değişime uğrayan maddenin tanecik yapısı değişir. Yeni madde veya maddeler oluşur.
HANGİLERİ SAF MADDE-HANGİLERİ KARIŞIM
KARIŞIM ( Saf Olmayan Madde )
· Tek tür tanecik içermez. Yapısında en az iki tür atom varDIR.
· Bileşenlerinin özelliklerini gösterir. Örneğin; Tuzlu su.
· Karışımlar kendini oluşturan maddelere basit işlemler sonucu ayrışır.
Örneğin; tuzlu suyun buharlaştırılması.
· Bazı karışımların görüntüleri saf olmadıklarını belli eder. Bazı karışımların ise saf olmadıkları içerdikleri taneciklerin türüne bakmadan anlaşılamaz.
Örneğin; kumlu suya baktığımızda bunun bir karışım olduğunu hemen anlarız.
Tuzlu suya baktığımızda içindeki tuz taneciklerini göremediğimizden saf veya karışım olduğuna karar veremeyiz. Bu nedenle tanecik yapısına bakmamız gerekir.
· En az iki maddenin birleşmesiyle meydana gelen fiziksel olaylarda karışım elde edilir.
· Maddelerin birleşerek yeni bir madde oluşturduğu kimyasal olaylarda saf madde elde edilir.
MADDENİN HALLERİ VE TANECİKLİ YAPI
ü Maddenin tanecikleri arasındaki boşlukların az olması tanecikler arası etkileşimin fazla olduğu anlamına gelir.
MADDENİN HALLERİ
Maddeler,
1. Katı
2. Sıvı
3. Gaz olmak üzere üç fiziksel halde bulunur.
Ø Tanecikleri arasında çok az boşluk bulunur.
Ø Taneciklerinin sıkıca kenetlenmiş olması katılara belirli hacim ve şekil kazandırır.
Ø Sıkıştırılamaz.
Ø Tanecikler bir yerden başka bir yere diğerlerinden bağımsız hareket edemez.
Ø Sıcaklık artırıldığında taneciklerin sahip olduğu enerjide artacağından titreşim hareketi artar.
Ø Maddenin en düzenli halidir.
2. Sıvı Hal:
Ø Tanecikleri arasındaki boşluklar katı hale göre daha fazladır.
Ø Sıkıştırılamaz.
Ø Sıvı tanecikleri birbirinin üzerinden kayarak yer değiştirebilir. Bu durum sıvılara akışkanlık özelliği kazandırır.
Ø Sıvılar sıkıştırılamaz olduğu için belirli bir hacme sahiptir. Ancak akışkan oldukları için belirli bir şekilleri yoktur. Konuldukları kabın şeklini alırlar.
Ø Sıvı tanecikleri titreşim ve öteleme hareketi yapar.
3. Gaz Hal:
Ø Tanecikleri arasındaki boşluklar katı ve sıvı hallere göre oldukça fazladır.
Ø Tanecikleri birbirinden bağımsız hareket eder.
Ø Sıkıştırılabilir.
Ø Belirli hacmi ve şekli yoktur. Konulduğu kabın hem hacmini hem şeklini alır.
Ø Gaz tanecikleri çok kolay yer değiştirebildikleri için gazlar akışkandır.
Ø Tanecikler hem titreşim hem de öteleme yapar.
Ø Maddenin en yüksek enerjili ve en düzensiz halidir.
Maddenin şekil almış haline CİSİM denir. Belirli şekle sahip olma sadece katı haldeki maddelere özgü olduğundan bütün cisimlerin fiziksel hali katıdır.
Genleşme; ısıtılan maddenin tanecikleri arasındaki uzaklığın artması sonucu maddenin hacminin büyümesidir. Aynı maddenin katı, sıvı ve gaz haldeki üç ayrı örneğine eşit ısı verildiğinde genleşme miktarı en fazla olan gazdır.
HAL DEĞİŞİMİ
Maddenin sıcaklık veya basınç değişimi sonucunda bir fiziksel halden başka bir fiziksel hale geçmesine hal değişimi denir.
Hal değişimi sonucunda maddenin tanecik yapısı değişmez. Bu nedenle hal değişimi fiziksel bir olaydır.
Katı halden sıvı hale geçmeye erime, sıvı halden katı hale geçmeye donma denir.
Saf maddelerin belirli erime ve donma noktaları vardır. Aynı madde için donma ve erime aynı sıcaklıkta gerçekleşir. Örneğin normal basınçta buz 0° de erir, su 0° de donar.
Maddenin sıvı halden gaz hale geçmesine buharlaşma, gaz halden sıvı hale geçmesine yoğunlaşma denir.
Saf sıvının ısıtıldığında tamamının gaz hale geçtiği sıcaklığa kaynama noktası denir. Aynı madde için kaynama ve yoğunlaşma aynı sıcaklıkta genleşir.
Örneğin; Normal basınçta su 100° de kaynar, su buharı 100° de yoğunlaşır
Alıntı.