İnsanlar, yaşadıkları çevrede meydana gelen değişiklikleri algılamak ve buna tepki vermek zorundadır. Sinir sistemi, çevre şartlarındaki değişmeleri algılayıp, vücudun düzenli bir şekilde çalışmasını sağlar. Çevre şartlarında meydana gelen değişmelere uyarı denir. Uyarıların etkisiyle, sinir hücresinde meydanagelen elektriksel değişmeye uyartı denir.
Sinir sistemi sinir hücrelerinden oluşur. Sinir hücreleri, uyarıları alma ve iletme özelliğine sahip hücrelerdir. Özelleşmiş hücreler olduğundan bölünme özellikleri yoktur.
Üç çeşit sinir hücresi vardır.
Duyu Sinirleri: Uyarıları merkezî sinir sistemi organlarına ileten sinirlere denir.Motor Sinirleri: Merkezî sinir sisteminden gelen emirleri kaslara ve salgı bezlerine ileten sinirlerdir. Motor sinirlerine ayrıca harekete yöneltici sinirler de denir.
Ara Sinirleri: Merkezî sinir sisteminde bulunan ve duyu sinirleriyle motor sinirleri arasındaki bağlantıyı kuran sinirlerdir.
İnsanda sinir sistemi iki bölümden oluşur.
1. Merkezî Sinir Sistemi
Kafatası ve omurga kanalındaki sinir organlarından oluşur. Merkezî sinir sistemi, tüm hayatsal olayların yönetimini ve denetimini sağlar. Dört önemli organdan oluşur; beyin, beyincik, omurilik soğanı, omurilik.
a. Beyin:
Kafatası içerisinde yer alır. İki yarım küreden oluşur. Dış yüzü girintili çıkıntılıdır. Beynin dış yüzeyinde koruyucu zarlar vardır. Zarlar arasındaki koruyucu sıvı, beyni çarpma ve darbelere karşı korur. Beyin, vücudun komuta merkezidir. Düşünme, öğrenme, hafızada tutma, konuşma ve istemli hareketler beyin tarafından gerçekleştirilir. Ayrıca akıl, zekâ ve duyu merkezleri de beyinde bulunur. Kan basıncını ve vücut sıcaklığını ayarlar.
b. Beyincik:
Beynin alt arka tarafında yer alır. Yüzeyi beyin gibi girintili çıkıntılıdır. Yüzeyi, koruyucu zarla örtülüdür. İnsanda, kulakta bulunan yarım daire kanalından gelen uyarılarla kas faaliyetlerini düzenleyerek dengeyi, sağlar.
c. Omurilik Soğanı:
Şekli soğana benzediği için böyle isimlendirilir. Beyin ile omurilik arasında yer alır. Beyne giren bütün sinirler omurilik soğanından geçer. Omurilik soğanı, istemsiz çalışan iç organların kontrol merkezidir. Omurilik soğanı solunum, sindirim, boşaltım, salgılama ile ilgili önemli olayları düzenler. Ayrıca, soluma, yutma, öksürme, çiğneme, hapşırma, kusma gibi olayları kontrol eder.
d. Omurilik:
Omurga kanalında yer alır. Omurilik soğanından başlayıp aşağıya doğru uzanır. Organlardan beyne ve beyinden organlara gelen sinirler omurilikten geçer. Omurilik refleks merkezidir. Bir uyarıya karşı düşünülmeden, anî ve hızlı verilen tepkiye refleks denir. Örneğin, sobada eli yanan ya da eline iğne batan insanın elini hemen çekmesi refleks olaylarıdır. İki çeşit refleks vardır:Şartlı Refleks: Bir uyarının tekrarlanmasıyla ya da öğrenmeyle kazanılan reflekslerdir. Araba ve bisiklet sürmek, örgü örmek, yüzmek, limon gördüğünde ağzın sulanması şartlı reflekslerdir.Kalıtsal Refleks: Sonradan kazanılmayan, doğuştan var olan reflekslerdir.İğne batan elin çekilmesi, yüksek ışıkta göz bebeğinin küçülmesi, öksürme, aksırma kalıtsal reflekslerdir.
2. Çevresel Sinir Sistemi
Merkezî sinir sistemi dışındaki sinir hücrelerinin oluşturduğu sisteme çevresel sinir sistemi denir. Çevresel sinir sistemi duyu organlarından alınan uyarıları merkezî sinir sistemine, merkezî sinir sisteminden gelen uyarıları da bez, doku ve organlara taşır.
Denetleyici ve Düzenleyici Sistemlerin Sağlığı
Denetleyici ve düzenleyici sistemler canlı vücudunda farklı görev ve yapıdaki doku ve organların uyum içinde çalışmasını sağlayarak vücut bütünlüğünü temin eder. Sinir ve endokrin sistemleri birbiriyle etkileşim içerisindedir.
Endokrin bezleri birbirinden bağımsız değildir. Herhangi bir salgı bezinde meydana gelen aksaklık vücutta pek çok yapıyı olumsuz etkiler.
Hipofiz bezinin fazla ya da az hormon salgılanması devlik veya cücelik hastalığınasebep olur. Tiroksinin az salgılanması metabolizmanın yavaşlamasına ve guatr hastalığına, pankreasıninsülin salgılayamaması şeker hastalığına sebep olur. Iyot eksikliği guatr, B vitamini eksikliği beri beri hastalığına sebep olur. Menenjit, kuduz ve çocuk felci mikrobik sinir sistemi hastalıklarıdır. Sinir hücreleri kendini yenileyemediğinden zedelenme, darbe ve çarpmalarda sinir sisteminde kalıcı sorunlar ortaya çıkabilir.Bu sistemlerin sağlığının korunması için dengeli ve düzenli beslenilmesi gerekir. Alkol, sigara, uyuşturucu özellikle sinir sistemine çok zarar verebilecek ağır spor, anî hareket, çarpma ve darbelerden kaçınılmalıdır.
Suna gülçek-ders notlarım-fenciyim.com