İletken ve Yalıtkan Maddeler

 

    İçinden elektronların geçişine müsaade eden maddelere iletken denir. Bütün metaller iyi iletkendir. Bakır ve alüminyum iletken olarak en çok kullanılan metallerdendir. İletkenlik özelliği en iyi olan metal altındır.

 

İçinden elektron geçişine müsaade etmeyen maddelere yalıtkan denir. Tahta, porselen cam, plâstik, hava yalıtkan maddedir. Yalıtkan maddeler üzerlerinde biriken yükleri bir yere aktarmazlar. Bu yüzden iletken tellerin, elektrik kablolarının etrafı plâstikle kaplanır.

 

    Bazı maddeler elektronların bir kısmının geçmesine müsaade eder. Böyle maddelere zayıf iletken denir. İnsan vücudu, toprak, su, zayıf iletkendir.

 

    Bazı maddeler, çok düşük sıcaklıklarda –150°C gibi) içinden elektron geçişine hemen hemen hiç engel olmaz. Böyle maddelere süper iletken denir.

     Bazı maddeler, bazı durumlarda elektron geçişine müsaade eder, bazı durumlarda müsaade etmez. Böyle maddelere yarı iletken denir. Silisyum, germanyum, yarı iletken maddelerdir. Yarı iletken maddeler çoğunlukla elektronik devrelerde kullanılır.   

 İletken Üzerinde Yük Dağılımı Nasıldır?

  

 İletkenler sürtünme ya da diğer yöntemlerle durgun elektrikle yüklenebilir. Fakat elektronlar birbirini ittiği için fazla yükler metallerin içinde durmadan akıp giderler. Eğer metal bir cisim plastik bir eldivenle tutulup yalıtkan bir cisme  sürtülürse elektrikle yüklenir. Benzer yükler birbirini ittiğinden dolayı bir iletken üzerindeki yükler, iletkenin en dış yüzeyinde bulunur, içinde bulunmaz. İletkenler üzerindeki yükler, birbirini en uzak mesafeye kadar ittiği için, yükler sivri uçlarda birikir. Bu yüzden, yıldırım sırasında elektrik yükü boşalması yeryüzündeki yüksek ve sivri uçlu yerlere olur. 

Atmosferde Doğal Elektriklenme; Şimşek ve Yıldırım

 Çevremizde gözlemleyebildiğimiz en büyük elektrik olayı, şimşek ve yıldırımdır. Bulutları oluşturan su tanecikleri ve havadaki toz parçacıkları, rüzgâr nedeniyle sürtünme sonucu elektriklenir. Bulutların bir bölümü (–)

yükle yüklenirken, bir bölümü (+) yükle yüklenir. Yüklü bulutlar birbirine yaklaştığında bir buluttan diğerine yük akışı olur. Bu olaya şimşek denir.

 Bazen aynı bulutun alt ve üst kısımları zıt yükle yüklendiği için şimşek aynı bulut içinde de oluşabilir. Elektrikle yüklü bir bulut, yere yeterince yakınsa, bulut üzerindeki yükler etki ile yeryüzünü elektrikler. Bunun sonucunda yerle bulut arasında yük boşalması olur.Bu olaya yıldırım denir.

 

 Şimşek ve yıldırım sonrasında şiddetli bir patlama duyulur. Buna gök gürültüsü denir. Bunun nedeni, elektrik boşalması sırasında havanın anîden aşırı derece ısınıp genleşmesidir. Işık, sesten çok daha hızlı olduğu için, önce ışık görülür daha sonra gürültü duyulur.  

Yıldırımsavar (Paratoner) Nedir?

 

Yıldırımların zararından korunmak için yüksek binaların tepesine yıldırımsavar takılır. Yıldırımsavar, sivri uçlu metal bir çubuk, iletken tel ve metal levhalardan oluşur. İletken levha toprağa gömülür, sivri uçlu metal çubuk binanın en üstüne takılır, metal çubuk iletken telle metal levhaya bağlanır. Yükler sivri uçlarda toplandığından dolayı, bulutla yer arasındaki yük akışı yıldırımsavar (paratoner) ile bulut arasında olur. Cami minarelerinin ve yüksek binaların üstünde yıldırımsavarlar bulunur.

  

Yıldırımlı havalarda yıldırımdan korunmak için;

 

Mümkünse dışarı çıkılmamalı.

 

Düz ve açık alanda elde şemsiye ile dolaşılmamalı.

 

Ağaç ve direk altında durulmamalı. (Ağaç ve direkler ıslanınca iletken hale gelebilir.)

 

Tepelik yollardan uzak durulmalı.

 

Eğer denizde bir kayık içerisinde iseniz kayığın içine uzanmalı.

 

Eğer araba içinde iseniz, araba dışına çıkmamalı.

 

Kısaca düz bir alanda en yüksek cisim siz olmamalısınız.

   

Günlük Yaşantıda Elektrostatik

 Havada uçan uçaklar, havayla sürtünme sonucu elektrikle yüklenirler. Bu yüzden uçaklar yere indiği anda üzerlerindeki yükleri tekerlekleri aracılığı ile toprağa bırakırlar. Uçak tekerleklerinin yapısında iletken madde bulunur. Karada giden araçlar yer ve hava ile sürtünme sonucu elektrikle yüklenir. Özellikle tehlikeli madde taşıyan tankerlerin, üzerinde biriken  elektrik yüklerinin zararından korunmak için tankerin arka tarafına uzun zincirler takılır. Tanker üzerindeki fazla yükler zincir aracılığı ile toprağa geçer. Eğer tanker üzerindeki bu fazla yükler toprağa aktarılmazsa elektrik kıvılcımları oluşabilir ve bunlar tankerdeki yakıtın alev almasına sebep olabilir.  

                           

                                            Suna gülçek-ders notlarım-fenciyim.com

---

0 Yorum - Yorum Yaz

---