Kütlesi, hacmi, eylemsizlik ve tanecikli yapıya (atom-molekül ) sahip olan her şeye madde denir. Bütün maddelerde bulunan özeliklere ortak özelikler denir.Maddelerde bulunan ortak özelikler şunlardır.·            Kütle : Madde miktarına kütle denir. Kütle her yerde aynıdır. Kütle eşit kollu terazi ile ölçülür.   Kütle ana  ölçü birimi Kg kullanılır.·         Hacim : Maddenin uzayda kaplamış olduğu yere denir. Hacim ölçü birimi m³  yada L (litre ) kullanılır.·         Eylemsizlik : Duran bir cismin sürekli durması, hareket eden bir cismin ise sürekli hareket etmesi olayına denir.

·         Tanecikli Yapı : Maddeler atom,molekül veya iyonlardan oluşmuştur.

 

    Doğadaki maddelerin çoğunu duyu organlarımız  yardımı ile tanırız. Maddelerin renk, koku, tat, sertlik, yumuşaklık, iletkenlik, yalıtkanlık ve esneklik gibi özelikleri vardır.

 

   Maddeye ait özeliklere ayırt edici özelikler denir. Maddelerin ayırt edici özelikleri şunlardır ;

 

·         Öz kütle ( Yoğunluk)

 

·         Öz ısı

 

·         Çözünürlük

 

·         Erime ve kaynama noktası

 

·         Sıcaklıkla genleşme

 

·         Esneklik

 

·         İletkenlik ( Isı ve Elektrik )

        Maddeler benzer özeliklerine göre kümelendirme işle-mine sınıflandırma denir. En önemli sınıflandırma mad-delerin katı, sıvı ve gaz oluşuna göre yapılanıdır.

   Doğada maddeler katı, sıvı ve gaz olmak üzere üç durumda bulunur.

  

·         Katılar ;  Katı maddeler belirli bir şekle ve hacme sahip-tirler. Çünkü katıyı oluşturan tanecikler birbirine çok yakındır ver birbirine sıkıca bağlanmıştır. Katı tanecikle-rinin hareket enerjisi düşüktür, yalnızca bulundukları yerde titreşim hareketi yaparlar.Dış bir etki olmaksızın katı maddeler şekillerini korurlar. Örneğin ; cam, plâstik, tahta, toprak, demir

       v.b

  

·         Sıvılar : İçinde bulundukları kabın biçimini alan akıcı maddeler sıvı maddeler denir. Sıvılar belirli bir hacme sahiptirler ancak belirli bir şekilleri yoktur. Sıvı tanecikler arasında boşluk katıya göre çoktur. Sıvı taneciklerinin hareket enerjisi katılarınkine göre fazladır. Sıvıların bulunduğu kabın şeklini almasına akışkanlık neden olur. Akışkanlık sıvıyı oluşturan taneciklerin yer değiştirme özeliğine sahip olması ile ilişkilidir. Bu nedenle yere dökülen su zemin üzerine yayılır. Sıvı maddeler renk, koku ve tatlarına göre değişiklik gösterirler. Su, süt, zeytin yağı , ispirto, benzin kolonya v.b gibi maddeler sıvılara örnek olarak verebiliriz.

  

·         Gazlar :  Gaz maddelerin ne belirli bir şekilleri ne de belir-li bir hacimleri vardır. Hacimleri büyütülebilir veya küçül-tülebilir, bulundukları kabı tamamen doldururlar. Katı ve sıvı maddeler oranla daha hafifler. Hacimleri dış etkilerle kolayca değişebilir. Tanecikler arasında çok fazla mesafe bulunur. Taneciklerin enerjileri çok fazladır, tanecikler birbirinde bağımsız hareket ederler. Hava , LPG ve doğal gaz v.b maddeler gazlara örnek olarak verebiliriz.

                  Erime                        Buharlaşma

KATI                             SIVI                               GAZ

                    Donma                        Yoğunlaşma 

·         Erime ; Bir maddenin katı halden sıvı hale geçmesine denir. Eriyen madde çevresinde ısı alır.

·         Donma ; Sıvı maddenin katı hale geçmesine denir Sıvı donarken çevresine ısı verir.

·         Buharlaşma ; Sıvı bir maddenin gaz haline geçmesine buharlaşma denir. Buharlaşa madde çevresinde ısı alır.

·         Yoğunlaşma ; Gaz maddenin sıvı hale geçmesine yoğunlaşma denir.

·         Süblimleşme ; Katı halde bulunan bir maddenin gaz haline geçmesine denir Örnek Naftalinin gaz haline geçmesine,

   

 Katının eriyip sıvılaştığı sıcaklığa erime noktası denir. Sıvının katı hale geçtiği sıcaklığa  

 donma noktası denir. Aynı madde için erime ve donma noktaları aynıdır.

  

Sıvılar her sıcaklıkta buharlaşırken buharlaşmanın en fazla olduğu ana kaynama , bu andaki sıcaklığa da kaynama noktası denir.

    Bütün maddelerin tanecik yapıları birbirine benzemediği için aynı hacimdeki kütleleri de farklıdır.

    Bir maddenin birim hacim kütlesine öz kütle denir.  Öz kütle d simgesiyle kütle m hacim ise V simgesiyle gösterilir.

                    Kütle                            m  ( Kg )

Öz kütle =  ――       Þ        d =    ¾         Þ        d =    kg / m³    olur.

                 Hacim                              V   ( m³ ) 

   

Her maddenin kendisine özgü bir öz kütlesi vardır.  Öz kütle maddeler için ayırt edici bir özeliktir. Öz kütle yoğunluk olarak ta ifade edilir

     

    Maddelerde iki tür değişme görülür. Bunlar ;

 

    1.   Fiziksel Değişmeler    2.   Kimyasal Değişmeler 

 

·         Fiziksel Değişmeler :

    Maddenin dış  görünüşüyle ilgili ölçülebilen hissedilebilen veya gözlenebilen özeliklere fiziksel özelikler denir. Renk tat koku kırılganlık,öz kütle,katı,sıvı ve gaz halde olma gibi özelik-ler fiziksel özeliklerdir.

   

 Fiziksel değişmelerin meydana geldiği olaylara fiziksel olaylar denir. Bütün hal değişmeleri birer fiziksel olaydır.

 

• Kömürün toz haline gelmesi
• Demirin tel levha haline gelmesi
• Kağıdın yırtılması
• Suyun buharlaşması, buharın yoğunlaşması
• Suyun buz olması,buzun su olması
• Mumun erimesi ve mumun katılaşması
• Şekerin suda çözünmesi

               fiziksel olaylara örnektir.

     Fiziksel olaylarda maddenin iç yapısı ve kütlesi değişmez.    

·         Kimyasal Değişmeler :

 

    Bütün maddeler atom veya molekül denilen küçük parçacık-lardan oluşur Maddelerin atom veya molekül yapılarıyla ilgili özeliklere kimyasal özelik denir. Yanma,çürüme,paslanma, bileşik yapma gibi özelikler kimyasal özeliklerdir.

 

    Buna bağlı olarak bu özeliklerden meydana gelen değişme-lere kimyasal olaylar denir.Kısaca  maddenin iç yapısında meydana gelen değişmelere kimyasal değişmeler  veya kimyasal tepkimeler denir.

 

·         Kağıdın yanması

 

·         Mumun yanması

 

·         Sütün ekşimesi

 

·         Yumurtanın bozulup çürümesi

 

·         Demirin paslanması

 

·         Hidrojen ve oksijenin birleşerek su oluşturması

 

·         Fotosentez olayı

 

·         Solunum olayı

 

       kimyasal değişmelere örnek olarak verilebilir.

 

    Kimyasal değişmelerin meydana geldiği olaylara kimyasal olaylar denir. Kimyasal değişme sonucu oluşan yeni maddeye ürün denir. Kimyasal olaylar denklemlerle gösterilir.

  

Fiziksel ve Kimyasal Olayları Karşılaştırılması

 

	Fiziksel Olaylar	Kimyasal Olaylar
1	Maddelerin iç yapıları değişmez.	Maddelerin iç yapısı değişir.
2	Yeni madde oluşmaz.	Yeni madde oluşur.
3	Maddeler başlangıçtaki kendi özeliklerini yitirmez	Maddeler başlangıçtaki özeliklerini yitirir.
4	Maddeler fiziksel yollarla eski durumuna dönebilirler.	Maddeler fiziksel yollarla bileşenlerine ayrılmazlar.

 

         Maddeler saf ve saf olmayan şeklinde iki ana grupta toplanır.

·         Saf Madde

 

o        Elementler

 o        Bileşikler

·         Saf Olmayan Madde ( Karışım )

 

o        Homojen Karışım ( Çözeltiler )

 

o        Heterojen karışımlar

 

§         Süspansiyon ( Katı-Sıvı)

 §         Emülsiyon ( Sıvı-Sıvı)   

  Birden fazla maddenin rastgele miktarlarda bir araya gelme-siyle oluşan madde topluluğuna karışım denir

 

     Şekerli su, tuzlu su,salata,çorba,petrol,hava ve kağıt gibi maddeler de karışımdır.

  

Karışımın Özelikleri

 

·         Karışımı oluşturan maddelerin kimyasal yapılarında değişme olmaz.

 

·         Karışım, kendisini oluşturan maddelerin özeliklerini taşır.

 

·         Kendisini oluşturan maddelerin kimyasal yapılarında değişiklik olmaz. Fiziksel özelikleri değişebilir.

 

·         Fiziksel yollarla ayrıştırılabilir.

 

·         Belirli bir öz kütlesi yoktur.

 

·         Rastgele veya her oranda hazırlanabilir.

 

    Karışımlar, maddelerin birbiri içindeki dağılımına göre heterojen ve homojen olarak iki grupta incelenir.

 

b)       Heterojen Karışımlar( Adi Karışımlar)

    Özelikleri her yerinde aynı olmayan ve dışarıda bakıldığında tek bir madde gibi gözükmeyen karışımlara heterojen karışım denir. Örneğin; Ayran, talaş-su karışımı gibi

Heterojen Karışımlar;

 

·         Emülsiyon ( sıvı-sıvı) zeytinyağı-su

 

·         Süspansiyon (Katı-sıvı) tebeşir tozu-su

 

·         Aerosol ( katı-sıvı-gaz) spreyler

olarak üç gruba ayrılır.

 

b) Homojen Karışımlar ( Çözeltiler )

 

    Özelikleri her yerinde aynı olan ve dışarıdan bakıldığında tek bir madde gibi görünen karışımlara homojen karışımlar denir.

  

Çözelti : Bir maddenin diğer bir madde içerisinde her tarafa eşit ( homojen) olarak dağılmasıyla oluşan karışımlara çözelti denir.

 

·         Tuzlu su, şekerli su, hava, maden suyu, alkollü su, gazoz, alaşımlar, kolonya birer çözeltidir.

 

Alaşım: Bileşenleri katı maddeler olan çözeltilere alaşım denir.

 

·         Bütün gaz karışımları çözeltidir. Hava bir gaz karışımıdır.

 Çözünme :Bir maddenin diğer bir madde içerisinde gözle görül-meyecek şekilde dağılmasına çözünme denir. 

    Çözünme sırasında gözle görülmeyecek şekilde dağılan maddeye çözünen, içerisinde dağıldığı maddeye de çözücü denir.

 

     Örnek : Bir bardak su ile bir kaşık tuzu karıştırdığımızda bir süre sonra tuz taneciklerini göremiyoruz. Tuz suda çözünmüştür. Burada tuzlu su çözeltisi elde edilmiştir. Bu çözeltide su çözücü, tuz çözünendir . Tuzlu su karışımı ise çözeltidir. Bu çözeltide tuz moleküllerinin  oranı her tarafta aynıdır. Bu nedenle tuzlu su homojendir.

     Doğada en iyi çözücü madde sudur. Bazı maddeler ise suda çözünmez .Suyun dışında başka çözücülerde vardır bunlar ; alkol, benzin, eter v.b. örneğin yağ suda çözünmez fakat benzin içinde çözünür. Çözünme Hızını Etkileyen faktörler: 

·         Maddeyi ufalamak, toz haline getirmek.

 

·         Çözeltiyi karıştırmak.

 

·         Çözeltiyi çalkalamak.

 

·         Çözeltinin sıcaklığını arttırmak.

 

Bir çözeltide çözücü ve çözünen madde miktarına göre derişik ve seyreltik olmak üzere iki tür çözelti vardır.

  

1. Derişik Çözelti : Bir çözeltide çözücü miktarı az çözünen miktarı fazla ise elde edilen çözeltiye derişik çözelti denir.
3. Seyreltik Çözelti : Bir çözeltide çözücü miktarı fazla çözünen miktarı az ise elde edilen çözeltiye seyreltik çözelti denir.

Çözelti Çeşitleri:

 

• Katı+sıvı ® Tuz+su, Şeker +su
•  
• Sıvı+sıvı® Alkol+su
•  
• Sıvı+gaz® Gazoz
•  
• Katı+katı® Lehim,tunç
•  
• Gaz+gaz® Hava

 Çözünürlük     Bir maddenin  belirli bir sıcaklıkta 100 cm³ suda çözünebilen en fazla madde miktarına o maddenin çözünürlüğü denir.   Çözünürlüğe Etki Eden faktörler :

·         Çözücü Türü Her çözücü her maddeyi her oranda çözemez.

 

·         Sıcaklık Katıları çözünürlüğünü arttırır, gazların   çözünürlüğünü azaltır.

 ·         Basınç Katı ve sıvıların çözünürlüğünü etkilemez. Gazların çözünürlüğünü arttır.

·         Çözücü türü çözünürlüğü etkilemez.

  

Çözünürlüğe göre Çözelti Çeşitleri :

 

1.        Doymuş Çözelti : Belli bir sıcaklıktaki bir çözücü içerisinde, çözünenin en fazla miktarda çözünmüş halidir.

 

2.        Doymamış Çözelti : Bir miktar daha madde çözebilecek durumdaki çözeltilerdir.

 

Karışımları Ayırma Yöntemleri

    Karışım fiziksel bir olay olduğu için fiziksel yollarla ayrıştırılır.

    Fiziksel ayırma yöntemleri şunlardır:

 

1.        Mıknatısla Ayırma: Karışım içinde bulunan ve mıkna-tıs tarafından çekilebilen metallerin ayrılması için kullanılır. Örneğin ; Demir tozu –Kükürt karışımı

 

2.        Süzerek Ayırma : Heterojen katı-sıvı karışımlarından katının süzülerek ayrılmasıdır. Örneğin; Kum-su, naftalin-su karışımları gibi

 

3.        Buharlaştırarak Ayırma : Homojen ya da heterojen katı sıvı karışımlardan sıvısının buharlaştırarak sadece katının elde edilmesidir. Örneğin; Kum-su, tuzlu su karışımları gibi.

 

4.        Damıtma ile Ayırma : Homojen yada heterojen katı-sıvı karışımların önce kaynatılıp sıvının kontrollü ola-rak buharlaştırarak, oluşan sıvı buharlarının yoğun- laştırılıp ayrı bir kapta sıvının tekrar saf olarak elde edilmesini sağlayan bir yöntemdir.Damıtma sonunda karışımdaki hem katı hem sıvı ayrı ayrı elde edilir.

 

5.        Ayrımsal Damıtma ile Ayırma : Kaynama noktası farkından yaralanarak homojen sıvı-sıvı karışımların damıtılarak birbirinden ayrılması sağlanır.Örneğin ; Alkollü su karışımı

 

6.        Ayırma hunisi ile ayırma Öz kütle farkında yararlana-rak biri biri içerisinde çözünmeyen heterojen sıvı-sıvı karışımları ayırmakta kullanılır.  Örneğin Zeytin yağı-su karışımı

 

7.        Ayrımsal Kristallendirme : Çözünürlük farkında yararlanarak ikisi de suda çözüne bilen katı-katı karı-şımların sulu çözeltilerinden soğutarak çöktürme ve süzme yöntemiyle ayrılmasıdır. Örneğin şeker tuz karışımı

 8.        Diğer Ayırma Yöntemleri

·         Yüzdürme ( Yoğunluk farkı ile ayırma)

 

·         Dinlendirme

 

·         Elektriklenme ile ayırma

 

·         Eleme ile ayırma

 

Katı –Katı Karışımların Ayrıştırılması : Katıların erime noktaları farklılıklarında yararlanarak katı-katı karışımlar ayrıştırılabilir.

 

Gaz-Gaz Karışımlarının Ayrılması :Gaz karışımları bileşen-lerine ayrıştırılırken yoğunlaşma noktalarındaki farklılık  kulla-nılarak ayrıştırılır.

   

Saf Maddeler : Tek cins tanecikten oluşan ve kendine özgü ayırt edici özelikleri olan maddelere saf madde denir.

 

Saf Maddeler ;

 

a)       Elementler

 

b)       Bileşikler

 

olarak iki grupta incelenir.

    a) Elementler

    Aynı cins taneciklerden oluşan saf maddelere element denir.

 

Elementler ayırma tekniklerinin hiç biri ile daha basit maddelere ayrıştırılamaz.

 

  Elementi oluşturan aynı cins taneciklerden her birine atom denir.

 

    Atom bir elementin bütün özeliklerini taşıyan en küçük yapı taşıdır.

 

    b) Bileşikler

 

    İki veya daha fazla elementin belirli oranlarda kimyasal yollarla birleşerek oluşturdukları maddeye bileşik denir.

 

    Bileşiklerin Özelikleri ;

 

• Bileşikler kendisini oluşturan maddelerin özeliklerini göstermezler.
• Bileşikler formüllerle ifade edilir. H₂O ( su ) ,  CO₂ ( karbondioksit ) v.b. gibi
• Bileşikleri oluşturan maddeler belirli oranlarda bileşir.
• Bileşikler fiziksel yöntemlerle ayrıştırılamaz.
• Bileşikler kimyasal yöntemlerle bileşenlere ayrışırlar, bunun için mutlaka enerji verilmelidir.

  

Bileşikler fiziksel yöntemlerle elementlerine ayrıştırılamaz. Bileşiklerin elementlerine ayrılması iki yolla olur. Bunlar elektrik enerjisi ve ısı enerjisi ile ayırma işlemi gerçekleştirilir.

 

·         Elektrik Enerjisi İle Ayırma ;

 

Bir  maddenin elektrik akımı etkisi ile kendisini oluşturan bileşenlerine ayırma işlemine elektroliz denir.

                   Elektrik Enerjisi Su ( Sıvı )    ¾ ¾®    Hidrojen  ( Gaz )    +    Oksijen ( Gaz )                                       Element                        Element 

·         Isı Enerjisi İle Ayırma  :

Bir bileşiği ısı enerjisi i ile kendisini oluşturan bileşenlere ayırma işlemine denir.  Burada ısı enerjisi kullanılır.

Örneğin Civa oksit ısıtılınca kendisini oluşturan civa ve oksijene ayrışır.

                                Isı Enerjisi Civa oksit  ( Katı )   ¾ ®    Civa ( Katı )  +  Oksijen ( Gaz )                                               Element             Element 

   

Bileşikleri bileşenlerine ayırması sonucu elde edilen maddeler birer elementtir. Elementler kimyasal veya fiziksel değişmelerle daha basit maddelere dönüşmezler. Kalay, kurşun, altın, demir, hidrojen, oksijen, civa  birer elementtir.

 

	Element	Bileşik	Karışım
1	Saftır	Saftır	Saf değil
2	Erime noktası sabittir.	Erime noktası sabittir.	Erime noktası sabittir değildir.
3	Kaynama noktası sabittir.	Kaynama noktası sabittir.	Kaynama noktası sabittir değildir..
4	Öz kütlesi sabittir.	Öz kütlesi sabittir.	Öz kütlesi sabittir değildir..
5	Daima homojendir.	Daima homojendir	Sadece çözeltileri homojendir.
6	Daha basit maddeye ayrışmaz	Kimyasal yollarla ayrışır.	Fiziksel yollarla ayrışır.
7	Bileşeni yoktur	Bileşenlerin özeliklerini taşımazlar	Bileşenlerin özeliklerini taşır.
8	Yapı taşları atomdur.	Yapı taşları moleküldür.	Yapı taşları yoktur.

     

1.       Yapısında bir cins atom bulunduran saf maddeler

 

2.       Kendisinden daha basit maddeler ayrıştırılamayan

 

3.       Fiziksel ve kimyasal yöntemlerle daha basit maddeler dönüştürülemeyen saf maddeler element denir

 

    Elementler kimyasal değişmelere uğrayarak bileşikleri oluştururlar. Bileşiğin özeliği onu oluşturan elementlerin özeliklerinden çok farklıdır.

 

    Elementlerin bileşerek bileşik oluşturmasına sentez denir.

 

·         Hidrojen ve oksijenin suyu oluşturması

 ·         Bitkilerin yapraklarında su ve karbondioksiti kullanarak besin yapması (fotosentez)

·         Demir ve kükürt’ün ısıtılarak demir sülfür oluşturması

 ·         Karbonun(kömürün) oksijenle birleşmesi( yanması) ile karbondioksit oluşturması

   

 Örneğin :  Sodyum ( Na ) elementi elektriği iletebilen ve şekil verilebilen katı bir elementtir. Klor ( Cl ) elementi ise gaz halinde olup zehirlidir. Bu iki element kimyasal olay sonucu birleşmesiyle Sodyum klorür ( Na Cl )  Yemek Tuzunu  oluşturur bu bileşik yenilebilir bir bileşiktir.

 

    Elementlerden bileşik oluşurken, bileşiklerin özelikleri kendisini oluşturan elementlerin özeliklerine benzemez. Elementler bileşik oluştururken belirli kütle oranında birleşirler. Bu birleşmede kütle korunur.

  Element Sembolleri  

        Elementlerin bir yada iki harften oluşan sembollerle göste-rilir. Semboller genellikle Lâtince adların kısaltılmasıdır. Örneğin demirin latince adı ferrum olup Fe şeklinde sembolle ifade edilir Semboller bir harften oluşuyorsa büyük harfle yazılır. İki harften oluşan sembollerde ise ilk harf büyük, ikinci harf küçüktür.

  

Bazı Elementlerin Türkçe Adları ve Sembolleri

 

Elementin Adı	Sembol	Elementin Adı	Sembol	Elementin Adı	Sembol
Hidrojen	H	Magnezyum	Mg	Brom	Br
Helyum	He	Alüminyum	Al	İyot	I
Lityum	Li	Silisyum	Si	Demir	Fe
Berilyum	Be	Fosfor	P	Bakır	Cu
Bor	B	Kükürt	S	Altın	Au
Karbon	C	Klor	Cl	Kalay	Sn
Azot	N	Argon	Ar	Çinko	Zn
Oksijen	O	Potasyum	K	Gümüş	Ag
Flüor	F	Kalsiyum	Ca	Civa	Hg
Neon	Ne	Kobalt	Co	Kurşun	Pb
Sodyum	Na	Nikel	Ni	Uranyum	U

 

Elementler ;

·         Arı maddelerdir.

 

·         Tek cins atom içerirler

 

·         Homojendirler.

 

·         Fiziksel ve kimyasal yollarla daha basit maddelere ayrıştırılamazlar.

 

·         Belirli ayırt edici özelikleri vardır.

 

·         Her element sembolle gösterilir.

 

·         Metal,ametal ve yarı metal olmak üzere üç gruba ayrılırlar.

  

Elementlerin Sınıflandırılması

 

  

    Elementler, fiziksel ve kimyasal özeliklerine göre metal, ametal ve yarı metal olmak üzere üç grupta incelenir.

  

Metaller ve Özelikleri;

 

    Bakır,altın,alüminyum, demir, çinko, magnezyum, kalsiyum ve sodyumu birer  metaldir.

 

·         Tel ve levha haline gelebilirler. (Başka bir deyişle metallere şekil verilebilir.)

 

·         Oda sıcaklığında civa ( Sıvı)hariç katı haldedirler.

 

·         Erime ve kaynama sıcaklıkları yüksektir.

 

·         Isı ve elektrik akımını iletirler.

 

·         Metaller genellikle parlaktırlar.

 

·         Ametallerle iyonik bağ oluştururlar.

 

·         Kendi aralarında bileşik oluşturmazlar.

 

·         Tek atomlu halde bulunurlar,periyodik cetvelin sol tarafında yer alırlar.

 

·         Bileşikleri iyonik yapılıdırlar,daima  ( + ) yüklüdür.

  

Ametaller ve Özelikleri

 

    Hidrojen, azot, oksijen, kükürt, karbon,flüor,klor, ve iyot birer ametaldir.

 

·         Tel ve levha haline gelmezler.

 

·         Oda sıcaklığında katı, sıvı ve gaz halinde bulunurlar.

 

·         Karbon ( Grafit ) hariç ısı ve elektriği iletmezler.

 

·         Kendi aralarında bileşik oluştururlar.

 

·         Metallerle iyonik bileşik oluştururlar.

 

·         Erime ve kaynama noktaları düşüktür.

 

·         Genellikle mattırlar.

 

·         İki yada daha çok atomlu halde bulunurlar.

 

·         Metallerle birleştiklerinde ( - ) değerli, kendi aralarında ise  ( + ) ve ( - ) değerli olabilirler.

  

    Yarı Metaller ve Özelikleri

 

    Az sayıda element ise fiziksel özelik bakımında metallere, kimyasal özelik bakımında ise ametallere benzer. Bu elementlere yarı metal denir.  Silisyum,arsenik,selenyum ve antimon birer yarı metaldir. Yarı metaller elektronik endüstrisinde kullanılır.

  

   

Bir  elementin kendi özeliğini gösteren en küçük yapı taşına veya Cansız maddelerin en küçük birimine atom denir. Atomlar çıplak gözle, hatta   en gelişmiş mikroskoplarla görülmeyecek kadar küçüktür.  Bu nedenle atomlar model adı verilen şekillerle gösterilir.

 

    Bir atomun yapısında üç temel parçacık vardır. Bunlar proton, nötron ve elektron’dur. Atomun şekli küreye benze-tilebilir. Küre şeklindeki atomun merkezine çekirdek denir. Çekirdek yapısında  protonlar ( + ) yüklü ve elektriksel yükü olmayan      ( nötr ) nötronlar bulunur. Çekirdek çevresinde hareketli negatif   ( - ) yüklü elektronlar bulunur.

 

   Her üç parçacıkta durağan olmayıp kendi yörüngelerinde dön-mektedirler.Aynı zamanda elektronlar çekirdeğin etrafında hareket halindedir.

 

   Modern atom modeline göre ; elektronların çekirdek etrafındaki yeri ve hızı belirsizdir. Elektronların çekirdek etrafında bulunma olasılığının yüksek olduğu bölgeler vardır. Elektronların meydana getireceği bu bölgelere ORBİTAL denir.

   

Elektronlar negatif yüklü tanecikler oldukları için çekirdekte bu-lunan pozitif yüklü tanecikler tarafından çekilirler. Elektronlar bu özelikleri nedeniyle çekirdek çevresinde  değişik enerji böl-gelerinde ( yörünge- enerji kabuğu ) dönerler.

 

   Bir atomun  çekirdeğinin çevresinde en fazla 7 enerji bölgesi bulunur. Her enerji bölgesinin bulundurduğu elektron miktarı farklı ve sınırlıdır. Elektronların enerji bölgelerine dağılımı 2 n² bağıntısı kuralına göredir. ( n =)  enerji bölgesinin seviye numa-rasını ifade etmektedir. Elektronlar çekirdekte uzaklaştıkça koparılmaları kolaylaşır.                                             

         

  Bu kurala göre enerji bölgelerindeki elektronların sayısal dağılımı şöyledir ;

 

•        n = 1 için     2. 1²  =    2

•        n = 2 için     2.2 ²  =    8

•        n = 3 için     2.3 ²  =  18

•        n = 4 için     2.4²   =  32  şeklindedir.

 

    Genellikle atomların proton ile elektron sayıları birbiri-ne eşittir. Böyle atomlara nötr atomlar denir. Proton ve elektron sayıları eşit olmadığı durumlarda atomlar iyon halindedir.  Proton ve nötron sayısı eşit olan atomlara kararalı atomlar ,eşit olmayan atomlara ise kararsız atomlar denir.

 

Atomdaki Parçacıklar ve Özelikleri 

Parçacık	Sembol	YüküElektron Yüküne Göre	Kütlesi		Atomdaki Konumu
			Kg	Protonun kütlesine göre
Proton	p	+ 1	1.673´10-27	1	Çekirdek
Nötron	n	0 Yüksüz	1.675´10-27	~ 1	Çekirdek
Elektron	e	-1	9.11´10-31	~1/ 2000	Çekirdek Çevresinde

 

   

Atomların çekirdeğindeki protonların sayıları o atomun oluş-turduğu elemente özgüdür. Bir elementin atomları aynı sayıda proton içerir. Bu nedenle protonların sayısı  hangi elementin atomu olduğunu gösteren sayıdır. Bir atomun çekirdeğindeki protonların sayısına Atom  Numarası denir ve Z harfi ile gösterilir

       Atom Numarası  =  Proton Sayısı     →        Z   = p             

Nötr bir atomda ;

  

Elektron sayısı = Proton Sayısı = Atom Numarası    Z= p = e

  

  Bir atomun çekirdeğinde bulunan proton ve nötronların toplamı ise o elementin Kütle Numarasını denir . Kütle numarası  A harfi ile gösterilir. 

  

 Kütle Numarası  = Proton Sayısı + Nötron Sayısı  

   

A = p  + n

          A = Kütle Numarası

X

                                                                                Sembol            Z = Atom Numarası                                          Kütle Numarası element sembolünün sol üst köşesine ,atom numarası sağ alt köşesine yazılır.Bir atomun atom numarası ve kütle numarası atomlar arasında gerçekleşebilecek reaksiyonlar ile ilgili bize bilgi verir.

Bazı Elementlerin Atom Numarası ve Kütle Numarası

  

Element	Sembol	Atom Numarası	Kütle Numarası
Hidrojen	H	1	1
Karbon	C	6	12
Azot (Nitrojen )	N	7	14
Oksijen	O	8	16
Sodyum	Na	11	23
Magnezyum	Mg	12	24
Fosfor	P	15	31
Kükürt (Sülfür )	S	16	32

 

Örnek 1 : Bir elementin çekirdeğinde 12 proton ve 13 nötron olduğuna göre kütle numarası nedir.Çözüm :  

Verilen :             İstenen                                  Çözüm p = 12                A = ?                              A= p+n olduğundan n = 13                                               A = 12 + 13               A = 25 olur. 

Örnek Sorular : 

• 1.       Kütle numarası 37 proton sayısı 18 olan bir elementin atomunun nötron sayısı kaçtır.
• 2.       Kütle numarası 15 olan bir atomun nötron sayısı 8 olduğuna göre atom numarası kaçtır.
• 3.       Elektron sayısı 14, nötron sayısı 15 olan  nötr  bir atomun , atom ve kütle numarasını bulunuz.
• 4.       Bakır ( Cu ) atomunun 29 elektronu vardır. Bir Cu atomunun kütle numarası 64 olduğuna göre bu atomda kaç nötron vardır ? Atom numarası ve kütle numarasını sembol üzerinde gösteriniz.
• 5.       Çekirdeğinde 19 proton ve 20 nötron bulunan nötr  X atomunun 
• a) Atom numarası   b) Elektron sayısı  c ) Kütle numarasını bulunuz  d) Değerleri sembol üzerinde gösteriniz.
• 6.      Oksijen atomunun proton sayısı 8 olduğuna göre , nötr oksijen atomunun elektron dağılımını gösteriniz.
• 7.      Atom numarası 12 olan magnezyum elektron dağılımını gösteriniz.

 

İyonlar Atomların Elektrik Yüklü Hâlleridir.

 

   

Elektrikle yüklü atom veya atom gruplarına iyon denir. Doğada iki tür elektrik yükü vardır.

Bunlar ;

• Pozitif ( + ) Elektrik Yükü ( Katyon )

 

• Negatif ( - ) Elektrik Yükü ( Anyon )

 

    Bir atomda proton ve elektron sayısı birbirine eşit ise bu tür atomlara Nötr atom denir.

  

• Pozitif ( + ) Elektrik Yükü ( Katyon ) : Nötr bir atomda elektron uzaklaştırılırsa pozitif iyon elde edilir. Protonlar ile elektronlar arasında bir çekim kuvveti vardır. Elektronların uzaklaştırılabilmesi için bu çekim kuvvetini yenmesi gerekir. Bunu içinde enerji vermemiz gerekir.

Örneğin ; Nötr sodyum ( Na ) atomunun pozitif iyon haline gelişini inceleyelim Atom Numarası : 11 dir. 

     

  Na       +    Enerji      →          Na^{+ 1}     +         1 e^-        p = + 11                                      p = + 11       e = -  11                                          e = -  10 
0 ( nötr atom )                                          +1   

   

Nötr bir atomda 1 e uzaklaştırıldığında  (- ) yüklerinin sayısı 1 azalır (  + ) yüklerinin sayısı  (- ) yüklerden 1 fazla olur. Dolaysıyla nötr Na atomu pozitif iyona dönüşür. Na atomunun pozitif iyon hali  Na^{+ 1}  şeklinde gösterilir.  

•            Negatif  ( - ) Elektrik Yükü ( Anyon ) : 

       Negatif  İyon  oluşumu ise bu olayın tersi olarak meydana gelir. Nötr atomların dışarıdan elektron alması sonucu negatif iyonlar oluşur. Nötr Flor ( F ) atomunun iyon haline gelişini inceleyelim ; 

          

            F   +   1e ^-   → F^-1  + Enerji           p= + 9                    p= +9          e= -9                      e= - 10   

         0 ( nötr atom )               -1

  

    Nötr F atomu dışarıdan 1 e  aldığından ( - ) elektrik yüklerinin sayısı 1 artar. ( + ) elektrik yüklerinin sayısı değişmediğinden nötr F atomu negatif iyon haline gelir. Negatif Flor iyonu  ( F^-1  ) şeklinde gösterilir.

 

İyon yükleri element sembollerinin sağ üst köşelerinde gösterilir

   

  

  İzotop : Proton sayıları aynı nötron sayıları farklı olan atomlara izotop atomlar denir. İzotop atomların kimyasal özelikleri aynı, fiziksel özelikleri değişiktir. İzotoplarda atom numarası aynı nötron sayısı farklı olduğunda kütle numarası farklıdır.

    Örneğin Hidrojen atomunun üç izotopu vardır.

               

Normal Hidrojenin: 1 protonu  Döteryumun :1 proton 1 nötronu, Trityumun :1 protonu 2 nötronu bulunmaktadır.

    

   Elementleri gösteren, fiziksel ve kimyasal özelikleri hakkında bilgi veren tabloya Periyodik Cetvel denir.

 

    Periyodik cetvel, yatay ve düşey olmak üzere iki sıradan meydana gelmiştir. Yatay sırada ki elementler atom numaralarına göre sıralanmıştır. Bu sıraya periyot denir. Periyodik cetvelde 7 tane periyot vardır. Düşey sütunların her birine ise Grup denir.Periyodik cetvelde 8 tane A ve 8 tane B olmak üzere 16 grup bulunmaktadır.

 

    1. periyoda 2 element, 2 ve 3. periyoda 8 element, 4. ve 5. periyotlara 16 element 6. periyoda 32 element yerleştirilmiştir. 7. periyot ise henüz dolmamıştır. Ancak bu periyotta 32 element için yer vardır.

 

   Periyodik çizelgenin altında iki tane yatay sıra vardır. Bunların ilkine Lântanitler, ikincisine Aktinitler denir.

 

Lântanitler 6. periyot, aktinitler 7. periyot elementleridir. Çizelgenin uzun olmasını önlemek için ayrı yatay sıra halinde yazılmıştır.

     Günümüzde 112  tane element sayısı olarak bilinmek- tedir. Ancak element sayısı her gün değişebilir.Çünkü bilim adamları lâboratuvarda yapay element sentezleme uğraşı vermektedirler.112 elementten ancak 90 tanesi doğada bulunur, diğerleri yapaydır. 

  Periyotlardaki elementler soldan sağa doğru ilerledikçe :

• Atom numaralarının artmasına rağmen hacimce küçülürler.
• Ametallik özelikleri giderek artar.
• İyonlaşma enerjileri ve elektron ilgileri artar.

Düşey sıradaki elementler, aşağıya doğru inildikçe ;

 

• Atom numaraları ile birlikte hacimce de büyürler.
• Metalik özelikleri artar.
• Elektron ilgileri ve iyonlaşma enerjileri artar.

   

    Günümüzde kullanılan periyodik cetveli 1869 yılında Rus bilim adamı Dimitri Mendeleev temelini atmıştır.

 

    Periyodik cetvelde bir grubu oluşturan elementlerin fiziksel ve kimyasal özelikleri birbirine çok benzer. Bu nedenle periyodik çizelgeyi oluşturan bazı gruplara özel adlar verilmiştir.

 

Örneğin ; Periyodik çizelgenin 8A grubuna Soy Gazlar-Asal Gazlar olarak adlandırılır. Bu gruptaki elementler kolay kolay elektron almazlar ve elektron vermezler, dolaysıyla  başka elementlerle bileşik oluşturmazlar. Oda sıcaklığında hepsi gaz halindedirler.Elementler bileşik oluştururken elektron düzeninin kendilerine en yakın soy gaz elementlerine benzetirler.

 

    Periyodik çizelgenin 1A grubunda ( Hidrojen hariç )  Alkali Metaller 2A grubuna Toprak alkali metaller, 7A grubuna Latince tuz yapan anlamında Halojenler denir.

     B grubu elementlerine ise Geçiş elementleri denir.

                               ders notlarım-s.gülçek

---

0 Yorum - Yorum Yaz

---